Nhìn chung, các nghiên cứu đã xác nhận rằng SARS-CoV-2 có thể lây nhiễm sang não trực tiếp và gián tiếp. Nhiễm trùng có thể thay đổi từ nhẹ đến nặng với một số rối loạn thần kinh, bao gồm thiếu oxy, thiếu máu, rối loạn tiêu hóa, viêm màng não, viêm não và co giật. Bệnh nhân bị nhiễm COVID-19 nặng có nguy cơ cao bị các biến chứng thần kinh lâu dài mà không có phương pháp điều trị hiệu quả nào cho tới thời điểm hiện tại.
“Với các bằng chứng lâm sàng ngày càng tăng cho thấy các tác động thần kinh do bệnh nhân nhiễm SARS-CoV-2 thể hiện có thể không xảy ra, các nhà y tế học đang cố gắng để tìm ra các dấu hiệu đầu tiên của các triệu chứng thần kinh có thể là dấu hiệu mạnh mẽ về mức độ nghiêm trọng của nhóm nghiên cứu kết luận.
Enzyme chuyển đổi angiotensin 2 (ACE2) đóng vai trò quan trọng trong việc cho phép SARS-CoV-2 xâm nhập vào não. Protein tăng đột biến SARS-CoV-2 liên kết với các thụ thể ACE2 trên tế bào chủ.
Sự gắn kết của SARS-CoV-2 với ACE2 cản trở sự tạo điều kiện thuận lợi của ACE2 trong việc chuyển đổi angiotensin II thành angiotensin. Nếu không được chuyển đổi, sự tích tụ của angiotensin II có thể làm tăng quá trình oxy hóa tạo ra sự thoái hóa não.
ACE2 được tìm thấy trong nhiều tế bào ngoài phổi. Ví dụ, chúng đã được phát hiện trong các tế bào trong khoang mũi và vòm họng, tế bào thần kinh đệm và tế bào thần kinh ở thân não - một khu vực kiểm soát chức năng tim mạch và hô hấp.
Sự xâm nhập trực tiếp vào não có thể là do sự vận chuyển theo trục qua con đường sinh thần kinh. SARS-CoV-2 có thể xâm nhập qua các dây thần kinh ngoại vi cụ thể, chẳng hạn như các sợi thần kinh khứu giác, vì những người bị nhiễm COVID-19 có xu hướng mất khứu giác hoặc vị giác.
Một số nghiên cứu cho thấy não có thể là điểm đến sau khi đi từ khoang mũi. Ví dụ, SARS-CoV-2 được phát hiện là rất phổ biến trong khu vực này. Ngoài ra, các dây thần kinh phế vị có thể đóng vai trò như một đường vào vì chúng chứa các sợi thần kinh bao bọc các bộ phận của khoang mũi và một phần của khí quản và phổi.
Các nhà nghiên cứu giải thích rằng: “Vì cảm giác vị giác là sự tương tác kết hợp giữa hệ thống khứu giác và hệ sinh ba, nên con đường lây truyền SARS-CoV-2 này có thể là một yếu tố góp phần vào số lượng cao bệnh nhân COVID-19 có các triệu chứng của chứng thiếu máu và rối loạn nhịp tim”.
Nghiên cứu phân tích khả năng lây truyền của biến thể SARS-CoV-2 Delta trên khắp New England, Hoa Kỳ cho thấy các biến thể vùng đồng bằng vẫn tiếp tục bùng phát cao ở cả người lớn và trẻ em.
Một cách khác là thông qua một con đường máu qua hàng rào máu não. Các loại coronavirus khác như virus viêm gan murine cũng sử dụng con đường này để xâm nhập vào não.
SARS-CoV-2 lây nhiễm tế bào nội mô hoặc các tế bào máu ngoại vi khác xếp hàng rào máu não và có thể đi qua và chuyển đến não qua đường máu. Nếu vậy, điều này có thể giải thích tổn thương mạch thần kinh ở bệnh nhân COVID-19.
SARS-CoV-2, giống như bất kỳ loại virus nào, có thể kích thích hệ thống miễn dịch phản ứng và bảo vệ cơ thể. Nhưng hệ thống miễn dịch hoạt động như một con dao hai lưỡi vì việc kích hoạt miễn dịch kéo dài có thể làm phát sinh các cơn bão cytokine làm tổn thương các tế bào và cấu trúc lân cận như hàng rào máu não.
Tình trạng viêm trong cơ thể có nguy cơ dẫn đến suy yếu chức năng của các cơ quan khác và tử vong ở những trường hợp nghiêm trọng nhất. Đối với não bộ, chứng viêm do COVID-19 gây ra đã làm gia tăng triệu chứng tương tự như Hội chứng Guillain-Barré - một chứng rối loạn tự miễn dịch tấn công các tế bào thần kinh khỏe mạnh.
Một phương pháp gián tiếp khác là giảm lượng oxy cung cấp cho não do thiếu oxy. Nhiễm COVID-19 có thể khiến phổi bị hỏng và làm tăng nguy cơ suy hô hấp.
Một trong những biến chứng thần kinh thường được báo cáo là mất vị giác và khứu giác. Tuy nhiên, các biến chứng nghiêm trọng hơn có thể phát sinh bao gồm, viêm màng não, viêm não, viêm tủy, co giật và đột quỵ do thiếu máu cục bộ.
Mặc dù vẫn còn quá sớm để hiểu đầy đủ về ảnh hưởng lâu dài của nhiễm COVID-19, các nghiên cứu trước đây về SARS và MERS có thể giúp dự đoán khả năng xảy ra các biến chứng thần kinh dai dẳng. Ví dụ, những bệnh nhân bị nhiễm một trong những coronavirus này đã phát triển chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế, trầm cảm, rối loạn hoảng sợ, v.v.
Ngoài ra còn có nguy cơ mắc các vấn đề về nhận thức niệu do rối loạn khử men tương tự như bệnh đa xơ cứng. Các cơn bão cytokine từ hệ thống miễn dịch hoạt động quá mức có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ, gây suy giảm trí nhớ, sự chú ý và tốc độ xử lý thông tin.
Hội chứng thần kinh hậu COVID-19 (PCNS) là hậu quả lâu dài của SARS-CoV-2 để lại di chứng trên não. Nghiên cứu hiện tại đã phát hiện ra các tác nhân gây viêm tích tụ như IFN-γ, IL-7 và các cytokine khác có thể gây trầm cảm sau đột quỵ. Các triệu chứng PCNS khác có thể bao gồm mệt mỏi mãn tính, trầm cảm, thờ ơ và các vấn đề về nhận thức.
Các nhà nghiên cứu cho thấy PCNS có thể sẽ ảnh hưởng đến những người trẻ tuổi hơn là người lớn tuổi, cho thấy một vấn đề sức khỏe tiềm ẩn nghiêm trọng trong tương lai.
Ngọc Mai
Hình ảnh thêm về Rối loạn thần kinh - di chứng khốc liệt để lại sau Covid-19
