EXPLANATION

Cung Tam Thanh = Tam Thanh Hall. According to the Chinese and Vietnamese belief, Tam Thanh Hall is the place where all saints gather in the heaven.

Lão tổ = highest ranking saint

VOCABULARY

Ngậm = to hold something in one’s mouth

Ngải = artemisia

Đàng Trong = Central Vietnam

Trầm = aquilaria

Phong lưu = in easy circumstances

Tu tiên = to strike to reach the immortality

Đắc đạo = to reach the englightenment

Túi nải = cloth-bag

Vải điều = red fabric

Con rít/rết = centipede

Con tốt = lowest ranking chessman

Ngọc bích = emerald

Tì vết = flaw

Chiếm đoạt = to appropriate

Khe = ravine

Rattan = làm bằng may

Rice-hulling mill = cối xay gạo

Mortar = cối giã

Pestle = chày giã

Ngày xưa, trên một vùng núi cao tại một tỉnh Đàng Trong, có hai vợ chồng nhà nọ đến sinh cơ lập nghiệp. Họ cũng trồng lúa bắp, chăn nuôi gà lợn và săn chim bắt thỏ như mọi nhà khác. Nhưng nhờ của cải bố mẹ để lại, họ sống có vẻ phong lưu. Vì thế tuy có vất vả, hai vợ chồng vẫn vui thú gia đình với đứa con trai lên 5 tuổi.

In days of old, in the highly mountainous region of a province in Central Vietnam there were a couple coming to make a living. They planted paddy and maize, raised chickens and swines, hunted birds, and caught hares as other families did. But, owing to parents’ heritage they lived in easy circumstances. Therefore, even though they worked hard, the couple still enjoyed their family life with a five-year-old son.

Đột nhiên một hôm có một người bạn cũ đến thăm. Hai người đàn ông lâu ngày không gặp, tay bắt mặt mừng. Người bạn nói:

- Nghe nói anh chị dời đến đây đã lâu, nay có việc đi lối nầy, tôi mới ghé thăm được. Sẵn có cặp ngỗng mang tới biếu anh chị.

Suddenly one day an old friend came to visit him. For a long time both men had not have seen each other, so they were cheerful to shake their hands with happy faces. The friend said:

- For long I learned that you and your wife had moved to this place; today I have something to do on this way, so I have the chance to stop by to visit. By the way, I have a pair of geese for both of you.

Chủ hỏi:

- Mấy lâu nay anh ở đâu không hề có tin tức gì cả. Chẳng hay anh làm nghề gì?

- Tôi chẳng nghề ngỗng gì cả. Chẳng giấu gì anh, từ lâu tôi đi tu tiên để mong đắc đạo. Trong năm năm liền ngồi tù cẳng một nơi, bây giờ có việc phải lên núi.

- Lên núi để làm gì?

- Để tìm trầm. Phải có trầm đốt lên khi

muốn đạt được một lời cầu nguyện. Trầm sẽ đưa lời cầu của mình lên cung Tam Thanh. Nhờ đó “chư tiên” mới biết được điều ước muốn của mình và sẽ cho mình như nguyện.

The host asked:

- So long I have not heard from you. So what are you doing now?

- I’m unemployed. I do not want to hide from you that for a long time I have striven to reach Immortality so that I can attain Enlightenment. For the last five years I stayed in one place; now I have to go to the mountains.

- Go to the mountains for what?

- To find the aquilaria. I must have to burn the aquilaria for attaining a prayer. The aquilaria will carry it to Tam Thanh Hall. Owing to that “diverse saints” know my prayer and fulfill it. 

Chủ lại hỏi:

- Núi rừng trùng điệp, cây cối bạt ngàn, làm sao mà tìm cho ra trầm?

Khách đáp:

- Khó gì. Tìm trầm phải ngậm ngải.

Nói rồi khách móc trong tay nải ra một gói nhỏ bọc vải điều, giở ra lay ngải cho bạn xem rồi nói:

- Đây là ngải tôi đã luyện, trải bao nhiêu năm nay mới thành. Chỉ cần ngậm một tí ngải này, có thể đi suốt năm trong rừng sâu, không sợ hùm beo rắn rết làm hại, không cần phải ăn uống gì khác, lại có hy vọng được “chư tiên” phù hộ, giúp cho tìm thấy trầm. Lúc đó thì có thể cầu được ước thấy trường sinh bất lão.

The host also asked:

- Rolling mountains and forests, innumerable and extensive trees, how can you find the aquilaria?

The guest answered:

- No problem. To look for the aquilaria one must hold the artemisia in one’s mouth.

After that the guest took out from his cloth-bag a small bag covered by red fabric. Just holding a little artemisia in his or her mouth, one can go in the jungle for the whole year, without fear of being harm by tigers, leopards, snakes and centipedes, without eating and drinking anything else, and he or she also has the hope of being blessed by diverse saints to find the aquilaria. At that time one can attain what he or she wishes to be young forever and reach immortality. 

Chủ nhân thấy bạn cũ tu luyện sắp thành công, có thể cầm chắc sự phú quí trong tay, thì hoa cả mắt. Hắn cầm lấy một miếng ngải nâng lên đặt xuống mấy lần, bụng bảo dạ: “Chà, chỉ với một tí này có thể cầu được ước thấy, trường sinh bất lão, sung sướng biết bao nhiêu”. Vui miệng hắn cũng kể cuộc sống của mình trong mấy năm qua cho bạn nghe; rồi giục vợ làm cơm rượu khoản đãi. Vốn biết tính khách thích chơi cờ, chủ nhân lấy ra một bộ cờ bằng ngà mời khách cùng đánh. Trước tiên, hắn chọn một con cờ đưa cho bạn và nói:

- Bộ cờ này của tiền nhân tôi để lại bằng ngà rất quí. Nhưng chúng không quí bằng con tốt này. Nó bằng ngọc bích không mảy may tì vết, mà bao giờ cũng sáng óng ánh, kể cả khi để trong xó tối.

The host was dazzled when he realized his old friend striving, going to succeed, surely being able to have wealth and preciousness very soon. He took a piece of artemisia up and down many times and thought: “Wow, just with this little piece I can have what I pray, I can attain immortality; oh, so much happiness I can have.” In good mood he told to his friend about his life in some last years; then he urged his wife to prepare food and liquor to treat his friend. Already knowing that his guest liked to play chest, the host took out an ivory chess set to invite his guest to play. First, he chose a chess, gave to his friend, and said:

- This very valuable chess set made of ivory was left by my predecessors. But they are less precious than this lowest ranking chessman. It was made of emerald without any flaw and it always scintillates even when it is placed in a dark corner.

Khách cầm lấy con cờ bằng ngọc xem đi xem lại, thấy quả là của quí hiếm có ở thế gian thì tắc lưỡi khen thầm, đoạn tự nhủ: “Làm sao ta có được một viên như thế để dâng lên Lão tổ…”

Tuy hai bên suy nghĩ nước cờ nhưng trong bụng người nào cũng chỉ những tìm mưu lập kế chiếm đoạt của nhau: một bên muốn làm chủ gói ngải, còn một bên muốn có con cờ bằng ngọc.

The guest hold the chessman made of gem, kept examining it, realized it very precious in this world, and licked his tongue in secret praise, then said to himself: “How can I have a gem like that to offer to the Highest Ranking Saint…”

Even though both sides thought of chess tactics, deep in their mind each person planned his plot to appropriate his friend’s possession: this one wanted to be the owner of the aquilaria bag; the other one, to have the gem chessman.

Ngày chia tay đã đến. Giữa khi chủ khách đang “vượt xe thách pháo” thì bỗng nghe tiếng gọi của vợ, chủ vội đi vào nhà trong. Sau đó một tiệc rượu bưng ra. Trong khi thu dọn con cờ, khách đã giấu biến con tốt bằng ngọc vào trong tay áo. Nhưng khách không ngờ chính mình cũng sẽ bị tước đoạt. Sau khi chén chú chén anh được một chốc, khách nằm vật xuống bên trường kỷ. Thấy người bạn đã bị mấy chén rượu pha thuốc của mình làm đổ gục, chủ nhân vội lục tay nải, lấy gói ngải, rồi lật đật ra đi không kịp từ giã vợ con.

The good-bye day came. In the middle of the chess game, suddenly the host heard his wife calling him and he hurrily walked to the back of the house. After that, a tray of food and drink was carried out. While gathering the chess set, the guest hid the gem chessman in the sleeve of his shirt. But the guest did not expect that he would have been dispossessed. After their drink for some time, the guest lay down on the sofa. Seeing that his friend was intoxicated by his liquor mixed with sleeping medicine, the host hurriedly foraged the cloth-bag, took the artemisia bag, and rushed to leave his house without saying good-bye to his wife and son. 

Khách ngủ một giấc đến hai ngày sau mới tỉnh dậy. Hắn ta giật mình khi sờ vào tay nải đã không còn thấy gói ngải quí đâu nữa, tìm bạn bạn cũng đi mất đường nào, hỏi vợ con bạn cũng không ai biết đâu mà trả lời. Khách bèn lủi thủi ra đi quyết tìm cho ra bạn để đòi lại vật quí. Từ núi này sang núi nọ, khách trèo liên miên không nghỉ, nhưng tuyệt nhiên không thấy bóng kẻ bất lương. Một hôm, hắn trèo lên một đỉnh núi cao để phóng mắt nhìn ra xa; nhưng chẳng may trượt chân rơi xuống dốc; viên ngọc văng ra hóa thành đá; thân hắn hóa thành cây và rễ cây luôn quắp chặt lấy đá như muốn bảo vệ của quí.

The guest slept for two days, then woke up. He startled when he put his hand in the cloth-bag and could not find the precious artemisia bag anymore; he looked for his friend but he friend disappeared; he asked his friend’s wife and son but no one knew where he went. So the guest left the place by himself and determined to find his friend to claim back his precious possession. From mountain to mountain, the guest climbed without rest, but he could not find the dishonest man. One day, he climbed up to the peak in viewing the far distance; but, unfortunately he slipped and fell down to the slope; the fallen gem transformed into a rock; his body, a tree and roots which always clawed the rock as if they would have wanted to protect their precious thing.

Còn về phía chủ nhân khi rời nhà, nghe theo cách bày vẽ của bạn, hắn cũng bỏ ngải vào miệng để tìm tram, hắn bỏ một miếng ngải vào miệng để đi tìm trầm. Nhưng hắn đi mãi, đi mãi, vượt qua trăm núi ngàn khe mà trầm đâu chẳng thấy. Khi bụng đã chán nãn muốn quay trở về thì khốn nỗi lại quên mất lối. Năm này sang năm khác, gói ngải dần dần chỉ còn lại một tí bằng móng tay. Hắn đâu có ngờ rằng hễ bao giờ ngải tan hết thì người ngậm sẽ hóa thành hổ. Lúc này da hắn lông đã mọc tua tủa thay cho những chỗ quần áo rách bươm. Rồi một hôm hắn biến thành một con hổ xám.

Regarding the host, leaving his house and following the instruction of his friend, he put a piece of artimesia in his mouth to look for the aquilaria. But he walked, kept walking always, and passed hundred of mountains and ravines, but he could not find any aquilaria. When he was disheartened and wanted to go back but unfortunately he could not remember the way. Year by year, gradually only a very small piece, as a fingernail, of artemisia left in the bag. He did not expect that whenever there was no more artemisia in the mouth, the holder would have transformed into a tiger. At that time the bristly hair already grew to replace wherever his clothes were torn. Then, one day he transformed into a gray tiger.

Lại nói chuyện vợ con của hắn ở nhà trông đợi mõi mòn. Nước mắt hai mẹ con mỗi ngày chảy một ít đã xói đất thành suối. Cuối cùng ngày lụn tháng qua, hai mẹ con biến thành đá cùng với mấy gia súc và các đồ dùng quen thuộc.

Back to his wife and son, at home they wearily waited for him. Each day their tears which ran a little bit eroded the ground becoming a spring. Finally, day by day and month by month, both of them transformed into rocks as some domestic animals and familiar utentils. 

Về sau, hổ xám ta cũng tìm được lối về nhà cũ. Từ đằng xa nhìn thấy bóng dáng vợ con, cả con chó, con gà đang quanh quẩn bên cạnh; hổ lấy làm mừng rỡ, bèn ba chân bốn cẳng vọt nhanh. Nhưng khi biết vợ con và gia súc đã hóa thành đá thì nó lồng lộn, gầm lên mấy tiếng đau xót, rồi bỏ đi biệt.

Later on, the gray tiger also found the way to his former house. From the distance he saw the his wife and son’s appearances, even the dog, the chicken around them; being so happy, the tiger dashed with all speed. But when he knew that his wife, son, and domestic animals turned into rocks, he was brokenhearted, made some anguished roars, and left forever.

Ngày nay ở quận Khánh Dương, tỉnh Khánh Hòa, còn có núi đá gọi là núi Mẫu Tử, nổi bật là một hòn đá dựng, bên cạnh có một hòn nhỏ hơn, người ta gọi đó là Mẹ Con. Xung quanh đá còn có nhiều hòn khác nằm rải rác; người ta nói đó là con chó, con gà, cái rổ mây, cái cối xay, cối giã, cái chày, cái sàng, cái chổi… Lại còn một tảng đá khác vuông vắn người ta nói đó là bàn cờ có nhiều quân nhưng thiếu mất con tốt. Gần đấy có một dòng suối gọi là Suối Tiên, nước không bao giờ cạn, người ta nói đó là do nước mắt của hai mẹ con khơi thành. Trên dòng suối thỉnh thoảng có bóng một cặp ngỗng vùng vẫy, người ta cho là dòng dõi của cặp ngỗng mà người khách mang đến biếu, sở dĩ chúng không hóa đá là vì chúng chưa phải là gia súc quen thuộc của chủ.

At the present time in Khánh Dương County, Khánh Hòa Province, there is still a rock mountain named Mt. Mother & Son, prominently were a standing block of stone and a smaller one next to it; people called them Mother and Son. Around them there are scatteredly some other small blocks of stone; people say that those are dog, chicken, rattan basket, rice-hulling mill, mortar, pestle, riddle, broom… There are also a square slabe of stone which people say that was a chess board having many chessmen but missing a lowest ranking chessman. There is a spring named Fairy Spring which its water never runs dry and people say that it was formed by the mother and son’s tears. Sometimes on the spring there were a pair of geese playing or jumping which people say that were the descendants of the pair of geese which the guest brought to give and if they did not transform into rock, it was because they had not been the host’s domestic animals

Còn ở tỉnh Phú Yên, trên núi Tịnh Sơn có một hòn đá tròn gọi là đá Con Cờ, người ta cho đó là con tốt bằng ngọc trong áo khách văng ra. Bên cạnh là một cây cổ thụ to hàng vầng, rễ mọc chi chít, nhưng rễ cây bao giờ cũng quắp chặt lấy đá, người ta nói đó là người khách biến thành.

And in Phú Yên Province, at Mt. Tịnh Sơn there is a round rock called Chessman Rock which people say that was the gem chessman dropped from the guest’s shirt. Next to it, there is a luxuriant secular tree having rank roots, but it roots always pinch the rock which people say that was the guest transformed into it.