Bà cụ thành phố khiến Tú nhớ đến người mẹ già lấm lem chân chất ở một xó quê xa lắc. Mẹ Tú tuổi cũng gần tám mươi, còn minh mẫn lắm, chỉ tội lưng đã còng nhiều. Mờ sáng, con cháu vẫn còn chui trong chăn thì mẹ đã dậy. Xỏ đôi dép nhựa đứt quai, mẹ lê loẹt quẹt khắp từ sân ra ngõ. Sau khi quét sạch trơn đám lá cuối mùa rụng khắp nơi, mẹ quay vào bếp rang cơm cho con cháu, đặt nồi nước sôi cho ông pha trà. Tú đi xa nhớ đến ứa nước miếng món cơm rang dưa của mẹ.

Bà cụ thành phố không có những buổi sáng dậy từ lúc mờ sương. Dù con Mực cứ sủa đinh tai nhức óc suốt từ năm giờ sáng. Nó sủa người đi tập thể dục ngoài đường, sủa mấy bà thồ rau ra chợ, sủa con mèo cứ căng cựa đòi được chạy nhảy. Và có khi nó bực quá mà sủa, sủa cho hai người già phải chịu ngồi dậy, mở cửa, thả tung sợi xích. Cả đêm ngồi một xó chắc nó cuồng chân, mà mấy con chó phốc của hàng xóm thì đã được tự do chạy nhảy từ lúc trời sáng nhìn rõ mặt người. Bà cụ bắt đầu chậm chạp đi nhóm bếp than. Bếp bén lửa cũng là lúc đi đặt ấm nước pha mì trong khi ông ngồi ngoài sân đập mấy viên gạch sỉ thay ổ cho mèo. 

Ngày nào cũng vậy, bà cụ sẽ chửi vung vít những con vật trong nhà vì tội đái bậy, tội cắn xé hộp xốp bay tứ tung, tội ăn thì lắm mà lười lao động cả đêm chẳng vồ được con chuột nào. Bà chửi cho đến khi bưng bát mì trên tay giục ông ăn nhanh cho nóng. Chừng đó âm thanh đủ khuấy động cả xóm trọ vào buổi sáng. Những gã đàn ông làm ca đêm về ngủ muộn đã nhiều lúc muốn phát điên với thói càm ràm của bà cụ.

Tú về đây ở trọ từ lúc mới ra trường, ngót nghét cũng đã tám năm. Giá phòng trọ rẻ bèo, hợp với túi tiền của những người lao động nghèo và của cả tụi trí thức lương bèo bọt như Tú. Mỗi tội nhà cửa xập xệ cả rồi. Phòng nào cũng chuột bọ đầy, nắng thì nóng mà mưa thì dột. Trần nhựa khô giòn vì chịu sức nóng đã nhiều năm. Bọn Tú phải tìm cách vá víu hết lần này đến lần khác. Ông bà già rồi không thay sửa được. Tất cả đều phải tự túc khắc phục nên cuộc sống lúc nào cũng tạm bợ vậy thôi. Mãi rồi cũng quen, đến lúc thu nhập khá hơn, có thể thuê được một căn phòng tử tế khác nhưng Tú chẳng nỡ chuyển đi. Đồ đạc lịch kịch đã đành, đi ra ngoài thuê được chỗ tử tế thì chẳng sao. Nhỡ thuê phải nơi an ninh không tốt thì có ngày trộm khoét cả phòng. 

Nhưng hình như đó cũng không phải lý do chính để Tú dùng dằng mãi nơi hôi hám này. Nhiều lúc Tú tự hỏi có phải mình vì bà cụ kia không? Vì cái dáng bắc ghế chờ trông vừa phiền phức lại vừa tội nghiệp. Nói ra thì chẳng ai tin, nhưng chính những tiếng chửi bới buổi sáng cũng làm Tú muốn gắn bó với nơi này. Bà cụ như chính là nơi cất giữ hình ảnh của người mẹ già nơi quê nhà xa lắc. Cũng tóc bạc da mồi, cũng bàn tay run rẩy khi nhặt rau vo gạo. Cũng cái dáng lầm lũi dù bên lặng câm bên ồn ã. Và thỉnh thoảng khi Tú đi chơi về khuya, bà cụ thành phố đứng đâu đó trong vườn nhà ngó ra hỏi “về muộn thế con”. Những lúc ấy Tú khựng lại vì ngỡ như mẹ già đang đợi cửa…

Bà cụ có lẽ cũng đang đợi ai đó. Đêm đến cứ thấy cửa mở lạch cạch, chó cắn ầm ĩ là bà lật đật ra xem. Rồi lại lầm lũi đi vào khi chỉ thấy bóng dáng thân quen của mấy người trong xóm trọ đi bù khú rượu chè về. Tú từng nghĩ nếu chiếc ti-vi cũ trong nhà bị hỏng, nếu xóm trọ tự nhiên đi vắng hết, nếu con chó con mèo xổng ra chạy mất, thì hai người ra ấy chắc sẽ đơn độc vô cùng. Hàng xóm nơi này cũng ít ghé thăm nhau. Những câu chuyện mang tính xã giao không được xởi lởi ồn ào như bên rặng rào thôn quê nhà mẹ. 

Cứ đến gần trưa là mẹ đi vòng quanh xóm nhỏ. Khi cho nải chuối, khi xin mấy lá trầu, khi mua xâu cá rô, khi đi hái dọc lề đường nắm rau má xanh non về ăn sống. Mẹ mang về cùng với nắm rau là câu chuyện mấy viên sỏi trong thận bà Hạnh đã tiêu tan, đi tiểu đã không còn thấy buốt. Công nhận thằng Tùng lấy thuốc Nam tốt thật. Chẳng học hành bằng cấp gì, chỉ có chăm đọc sách mà cứu được biết bao nhiêu người. Mẹ mang về cùng với rổ khoai lang là câu chuyện mùa màng ngày nắng hạn. Cầm bát cơm nóng hổi trên tay mẹ chưa vội ăn, mải mê nhìn con cháu chuyện trò rôm rả. Sự im lặng của mẹ khi đó căng tràn niềm hạnh phúc. Nhớ làm sao…

*

Ông cụ mất. Ngủ một giấc dài từ đêm trước không tỉnh dậy. Sáng đó, sau khi đã làm hết mọi việc mà vẫn không thấy ông dậy ăn mì, uống cà-phê, bà cụ liền vào giường lay dậy. Dĩ nhiên ông không dậy nữa và bà biết ngày đó cuối cùng cũng đến rồi. Người ta không nghe thấy tiếng kêu khóc, bà bắc ghế trước cửa nhà ngồi im lặng rất lâu. Trưa hôm đó nhà bà đã có đông người đến. Chủ yếu là hàng xóm xung quanh và đại diện các tổ chức ở khu phố, đảng bộ. 

Anh em họ hàng không ở gần nên mãi tối muộn họ mới về đến nơi. Những người trong xóm trọ cũng tập trung sang viếng. Lần đầu tiên họ thấy khi bà già im lặng thực ra lòng cũng không thoải mái như họ từng vẫn nghĩ. Thà bà già cứ chửi bới vung vít, cứ nắm níu người này, lôi kéo người kia vào những câu chuyện vụn vặt trong ngày có khi họ còn thấy nhẹ nhõm hơn. 

Trước mặt họ bây giờ là bà già đơn độc ngồi bên linh cữu người bạn đời. Ông cụ giống như người đồng hành cuối cùng giờ cũng rời bỏ bà đi. Đến tuổi này người ta không còn nước mắt để khóc cho nhau. Giống ngày bố Tú mất, mẹ cũng không khóc. Mẹ lụi cụi kiếm tiền xu, gạo bỏ vào miệng bố tránh tà ma ác quỷ. Mẹ ủ từng nắm chè vào búp sen trước khi bỏ vào áo quan. Mẹ lo từng bát cơm cúng, từng mảnh khăn tang cho con cháu. Không ai nhìn thấy được những mất mát trong lòng người già. Họ lạc lõng trước những ồn ào khác.