Tiếng Việt rất phong phú nhờ vào việc vừa phát triển vốn từ có sẵn, vừa hấp thu các từ ngữ của các ngôn ngữ khác. Đánh giá tỉ lệ từ vay mượn giúp ta hiểu rõ hơn về cơ cấu của tiếng Việt.

Maspéro (1912) cho rằng có 50% từ vay mượn Trung Quốc trong tiếng Việt [1], còn Lê Xuân Thoại (1980) và Huỳnh Thanh Xuân (2003) cho rằng từ vay mượn Trung Quốc chiếm 60-70% từ vựng tiếng Việt [2]. Tuy nhiên các nhận định trên chưa có cơ sở thống kê khoa học.

Công trình của viện nhân chủng và tiến hóa Max Planck (2009) tiến hành tìm từ gốc, từ vay mượn trong 1000-2000 từ vựng cốt lõi của 41 ngôn ngữ trên thế giới [3] cho thấy một kết quả khác với các nghiên cứu trên. Trong 1477 từ tiếng Việt thường dùng chỉ có 28,1% là từ vay mượn trong đó 25,3% từ vay mượn Trung Quốc, 1,2% từ vay mượn Pháp, 0,5% từ vay mượn Proto-Tai, 0,3% từ vay mượn tiếng Anh [4]. (Phần nghiên cứu về tiếng Việt do GS Mark J. Alves chủ trì. Cơ sở dữ liệu của nghiên cứu có thể tra cứu trực tuyến tại đây: https://wold.clld.org/vocabulary/24).

Trong luận án Tiến sĩ bảo vệ cấp Cơ sở tại Khoa Ngôn ngữ học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG HN ngày 28 tháng 5 năm 2007 Kỳ Quảng Mưu (Trung Quốc) dựa vào cuốn Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên (tái bản năm 2006), tác giả cho biết [5]:

– Trong số 32.924 mục từ của Từ điển có 12.910 mục là từ Hán-Việt, tỷ lệ khoảng 39,2%.

– Trong số 12.910 mục từ Hán-Việt có 1.258 mục là từ đơn, chiếm tỉ lệ 9,7% và có 11.652 mục là từ phức, chiếm tỉ lệ là 90,3%.

– Trong số mục từ phức Hán-Việt, số lượng vay mượn nguyên khối là 9.093 từ, chiếm tỉ lệ khoảng 78% còn số lượng do người Việt tự tạo có 2.564 mục từ, chiếm tỉ lệ 22%.

Tần suất sử dụng từ vay mượn Trung Quốc trong giao tiếp bình dân ở mức thấp, trong một số trường hợp có thể là 0%. Nhưng tần suất sử dụng từ vay mượn Trung Quốc trong các văn bản chuyên ngành xây dựng là khoảng 20% và trong văn bản chuyên ngành nghị luận văn học là khoảng 60%.

Các ngôn ngữ cũng có tỉ lệ từ vay mượn cao có thể kể đến như tiếng Anh với 41% từ vay mượn, Nhật Bản với 34,9% từ vay mượn, tiếng Thái với 26,1% từ vay mượn [3].

Như vậy, con số 60-70% từ tiếng Việt vay mượn tiếng Trung Quốc là không hợp lý và dễ gây hiểu lầm. Tỉ lệ từ vay mượn tiếng Trung Quốc của tiếng Việt không quá nhiều nhưng cũng không ít, khoảng 30%. Các từ này làm tăng sự thêm sự đa dạng cho tiếng Việt. Theo nghiên cứu của Đại học Lyon, tiếng Việt là ngôn ngữ có mật độ thông tin (information density) cao nhất trong các ngôn ngữ trên thế giới [6]. Việc tiếp tục tìm hiểu nguồn gốc các từ tiếng Việt và tiếng Trung Quốc là cần thiết cho sự phát triển của tiếng Việt và văn hóa Việt.

Cảm ơn Lei Khiang Tswian (Lê Khánh Toàn) và Kiet T Tran (賴世傑) đã chia sẻ thông tin về một số nghiên cứu được sử dụng trong bài viết.

Chú thích:

[1] Maspero, Henri. 1912. Études sur la phonétique historique de la langue Annamite: Les initiales. Bulletin de l’École Françoise d’Extrême-Orient 12:1–127.

[2] Đoàn Mạnh Toàn, Lê Hồng Chào. 2019 Phương pháp học từ vựng tiếng Hán hiện đại dựa vào mối liên hệ về ngữ âm, ngữ nghĩa với từ Hán Việt. Tạp chí khoa học – Đại học Đồng Nai. Số 13-2019.

[3] Haspelmath, M., & Tadmor, U. (Eds.). 2009. Loanwords in the World’s Languages. Berlin, Boston: De Gruyter Mouton. doi: https://doi.org/10.1515/9783110218442

[4] Alves, M. J. 2009. ” Chapter 24. Loanwords in Vietnamese”. In Loanwords in the World’s Languages. Berlin, Boston: De Gruyter Mouton. doi: https://doi.org/10.1515/9783110218442.617 Tải xuống: https://drive.google.com/…/1CQJ4zgRcLFArHKpBIec…/view…

[5] Hán ngữ Sơn Nguyên. Từ Hán Việt chiếm tỉ lệ bao nhiêu trong tiếng Việt. https://www.facebook.com/hanngusonnguyen/posts/1188505917955828/

[6] Pellegrino, F., Coupé, C., & Marsico, E. 2011. A cross-language perspective on speech information rate. Language, 539-558.Chicago http://ohll.ish-lyon.cnrs.fr/…/Pellegrino_to%20appear…