Trong lần đi sưu tầm thông tin về Phật giáo Hà Tĩnh tại gia đình một số Phật tử “lão làng” ở Thành phố Hà Tĩnh, chúng tôi đã tìm thấy một văn bản được viết bằng chữ Hán lẫn chữ Quốc ngữ trên giấy trắng dày, khổ 50cm x 65cm.

Văn bản Phật giáo quý vừa được phát hiện tại nhà riêng của Phật tử, ông Nguyễn Việt Hùng, 77 tuổi, hiện đang cư trú tại thành phố Hà Tĩnh. Văn bản này được cho là có niên đại từ thời kỳ đầu thế kỷ 20, thuộc về tổ chức An Nam Phật Học Hội, một hội Phật giáo nổi tiếng từng hoạt động mạnh mẽ ở miền Trung Việt Nam.

Theo lời kể của ông Hùng, văn bản này là di vật do bà cố nội của ông để lại – cụ bà Nguyễn Thị Lợi, một Phật tử thuần thành từng sinh hoạt và tu tập tại chùa Cổ Lam dưới sự hướng dẫn của Sư Hanh, tức Hòa thượng Thích Nhật Sách, vị trụ trì và Tỉnh Hội trưởng Hội Phật giáo thời bấy giờ.

Văn bản có đóng dấu đỏ hình bầu dục, sát viền mép ngoài có khắc chữ Quốc ngữ: “An Nam Phật Học Hội”; vòng trong khắc năm chữ Hán: “An Nam Phật Học Hội”, nội dung văn bản đã dịch nguyên văn như sau:
“An Nam Phật Học Hội. Đại Nam Bảo Đại Hoàng Đế Danh Dự Chánh Hội Trưởng”.
Mục đích của An Nam Phật Học Hội là liên hiệp các thiện tín để chung trí khảo cứu Phật lý, chung lòng quy ngưỡng Phật pháp, chung sức hoằng dương Phật giáo”.

Chân dung cụ bà Nguyễn Thị Lợi - Ảnh gia đình cung cấp

Theo tìm hiểu của phóng viên có thể đây là bức "Chứng Điệp" của An Nam Phật Học Hội – một tổ chức có vai trò quan trọng trong việc chấn hưng và phát triển Phật giáo thời kỳ Pháp thuộc. Nội dung văn bản thể hiện rõ tôn chỉ của hội: kết nối các thiện tín, phổ truyền giáo lý, phát triển tinh thần học Phật, đồng thời khẳng định lý tưởng hoằng dương chánh pháp.

Bên cạnh phần văn bản viết bằng chữ Quốc ngữ và Hán Nôm, tài liệu còn chứa nhiều hình minh họa mô tả các tích truyện Phật giáo và cảnh sinh hoạt tu hành, cho thấy giá trị văn hóa – mỹ thuật đáng kể. Đặc biệt, phần tiêu đề có nhắc đến "Đại Nam Bảo Đại Hoàng Đế", khẳng định thời điểm hình thành văn bản là trong triều đại Bảo Đại (1926–1945).

Nét mực viết tay trên văn bản đã mờ 

Việc phát hiện tài liệu này không chỉ có ý nghĩa với gia đình ông Hùng mà còn góp phần làm sáng tỏ thêm một phần lịch sử phát triển của Phật giáo Việt Nam trong thế kỷ trước nói chung và Phật giáo Hà Tĩnh nói riêng. Một số Phật tử địa phương đang phối hợp tìm hiểu và bảo tồn, phục vụ cho việc nghiên cứu và trưng bày trong tương lai.