Vào những năm 1970, trong một buổi pháp thoại tại Mỹ, một vị Thiền sư người Hàn Quốc được hỏi: “Thưa Thầy, một người phụ nữ có thể trở thành Phật được không?”.

Ngài không hề do dự, đáp dứt khoát: “Không thể”.

Cả hội trường im phăng phắc. Nhiều phụ nữ trong khán phòng lặng người, một vài gương mặt thoáng hiện nét thất vọng.

Sau một hồi im lặng, vị Thiền sư mỉm cười và nói tiếp: “Và đàn ông cũng không thể. Chừng nào anh còn đồng nhất mình với ‘đàn ông’ hay ‘phụ nữ’, thì chừng đó giác ngộ vẫn là điều bất khả”.

Lời dạy ấy nghe tưởng nghịch lý, nhưng lại chạm đúng cốt lõi của đạo. Bởi giác ngộ không thuộc về giới tính, giai cấp hay hình tướng, mà chỉ có thể đến khi tâm vượt qua mọi khái niệm về “cái tôi” và “cái của tôi”.

Trong Tương Ưng Bộ Kinh (Saṃyutta Nikāya), Ni sư Soma - một vị A-la-hán Ni thời Đức Phật - cũng từng đối diện với câu hỏi tương tự. Khi Ma vương đến quấy nhiễu, nói rằng: “Ngươi là đàn bà, yếu đuối, làm sao đạt được giải thoát?”.

Ni sư điềm tĩnh đáp:

“Khi tâm đã an trú vững chắc, khi tuệ giác khởi lên nhờ thấy rõ chánh Pháp, thì khái niệm ‘người nữ’ còn có ý nghĩa gì nữa?

Chỉ nơi ai còn khởi niệm ‘Tôi là đàn bà’, ‘Tôi là đàn ông’, hay ‘Tôi là một cái gì đó’ - thì nơi ấy Ma vương mới có thể đến gần”.

Lời đáp ấy không chỉ là sự khẳng định về năng lực bình đẳng của trí tuệ, mà còn là một lời nhắc nhở sâu sắc về bản chất vô ngã của tất cả chúng sinh. Khi còn chấp vào thân - dù là thân nam hay thân nữ - ta vẫn còn bị trói buộc trong ảo tưởng về bản ngã. Nhưng khi tâm đã vượt qua những giới hạn ấy, chỉ còn lại tánh biết thuần khiết, không còn phân biệt, không còn “ta” và “người”.

Trong đạo Phật, Phật tính vốn có sẵn trong mỗi người - không phụ thuộc giới tính, tuổi tác, địa vị hay quốc tịch. Phật là người đã thấy rõ bản chất vô ngã của vạn pháp, dứt trừ mọi ảo tưởng về cái tôi. Khi tâm đã sáng, thì “nam” hay “nữ” chỉ còn là danh tướng tạm đặt giữa đời.

Câu chuyện của Thiền sư và lời dạy của Ni sư Soma cùng chỉ về một hướng: Giác ngộ không dành riêng cho ai - mà dành cho tất cả những ai biết buông bỏ khái niệm về chính mình.