1. Hôm nay, mưa dầm dề cả ngày, kéo dài từ sáng đến tận đêm khuya. Mưa theo từng cơn, lúc to lúc nhỏ, cứ lắc rắc ướt đẫm không gian. Lá vàng từ cây đại già, vòm nhãn già cũng rớt xuống theo mưa, nằm chỏng chơ trên sân. Rồi gió cuốn lên. Một chiếc lá, hai chiếc, ba chiếc… bay đi, từ sát bậc thềm nhà Tổ, cứ lần lần theo từng đợt như thế, xa dần ra cuối khoảng sân đá trắng. Rồi chỉ trong chớp mắt, lá rơi xuống khoảng dốc bên dưới và chẳng còn nhìn thấy đâu.
Tiếng chuông gió đinh đoong như một khúc nhạc trời tiễn ru cho đời lá rụng. Bất giác tôi nghĩ về những người trên giường bệnh, những người đang hấp hối và những người vừa mất đi. Họ cũng như lá vàng kia, thoáng chút gió mưa là rụng, là nằm chơ vơ, rồi bị cuốn mất. Gió cuốn lá về đâu? Và những người chết - họ sẽ đi về đâu?
Tôi nhớ đã từng hỏi thầy về câu hỏi đó. Thầy bật cười:
- Ta đã chết đâu mà biết được? Nhưng câu trả lời thích hợp nhất có lẽ là: Khi chết, con người ta sẽ đi về trái tim của những người đang sống.
- Dạ, vậy… thầy có sợ chết không ạ?
- Ta hả? Chết à? Ờ… có chứ. Ta cũng sợ chết lắm chứ! - Thầy bật cười to hơn.
- Dạ, con tưởng quý thầy tu tập nhiều năng lượng, thấy được lẽ vô thường và đối diện với nhiều sự ra đi của người khác thì không còn sợ chết nữa ạ?
- Sợ ở đây không phải sợ cảm giác khi chết. Mà là trân quý cơ hội được làm người, nên muốn sống cho trọn vẹn và ý nghĩa nhất kiếp người, muốn có thêm thời gian, cơ hội để đưa Phật pháp đến với nhiều chúng sinh còn lầm lạc hơn nữa trên hành trình mình đi.
Vạn vật có sinh có diệt. Ai rồi cũng đều sẽ phải đối diện với sự ra đi của người thân, bạn bè, và đến sự ra đi của chính mình. Mỗi người sinh ra đã có một lộ trình của duyên nghiệp mình cần đi qua, cộng thêm nhân quả mình tạo tác, gặt thu ở hiện tại mà quyết định điểm đến của cái chết ấy là dài hay ngắn. Tuy nhiên, dài hay ngắn cũng không quan trọng bằng việc mình sống như thế nào cho có ý nghĩa - cho chính mình và những người xung quanh. Sự ra đi của một người nào đó cũng là cách nhắc nhở người ở lại cần biết nhận ra vô thường của đời người, mà nâng niu trân quý từng phút giây còn được thở, sống sao an vui, hữu ích cho đời.
- Dạ, con đã hiểu thưa thầy. Thầy cũng từng nói với chúng con rằng thân người khó được. Kiếp sau ai biết được mình thọ báo thân nào, có được làm người không? Có phải vì vậy mà khi một người ra đi, người ta thương tiếc mà khóc than rầu rĩ vậy không ạ?
- Đúng là Đức Phật có dạy thân người khó được. Việc một người ra đi, người thân thương tiếc là điều tất yếu. Tuy nhiên vẫn cần phải hiểu đó là lẽ vô thường của cuộc đời. Trong cuộc sống, bất cứ thứ gì ra đi, rời xa mình - dù là công việc, tình cảm, mối quan hệ, hay cả sự ra đi của một người thân - ấy là thứ đó đã hoàn thành sứ mệnh của nó, duyên phận của ta với nó đã đến hồi khép lại để nhường chỗ cho một cái mới khác đến với ta. Rồi lại theo đó, duyên phận mới đến đó cũng sẽ đến hồi khép lại nhường cho duyên phận khác nữa…
Vậy nên khi một người thân ra đi, có thương tiếc nhưng đừng quá đắm chìm và để nó làm ảnh hưởng đến nhịp sống hiện tại. Như thế cả người ra đi và người ở lại đều bất an. Giống như con về chùa thăm ta, rồi đến lúc con cần phải ra về - nhưng ta lại cố níu kéo mời con ở lại trò chuyện, uống trà thêm để ta khỏi buồn. Lúc đó rất khó xử cho con. Con ở lại lòng cũng không an vì ngoài kia cuộc sống của con đang thúc gọi trở về, hoàn thành nghĩa vụ của con. Mà con quyết tâm ra về lòng cũng áy náy vì từ chối lời mời tha thiết của thầy. Vậy nên, có lưu luyến bao nhiêu, nhưng đến thời điểm phải chia tay, hãy mỉm cười để người ra đi và người ở lại đều thảnh thơi. Và để nụ cười còn in đậm trong tim nhau.
2. Tôi đã hỏi thầy về cái chết từ góc nhìn của một người quan sát - hỏi với sự tò mò - mà chưa một lần nghĩ về cảm giác của người sắp ra đi. Tôi biết, thầy sẽ lại mỉm cười sảng khoái: “Đợi lúc nào ta hấp hối sắp ra đi, ta sẽ nói cho con biết”.
Có một câu chuyện tôi từng nghe thầy kể với các khóa sinh trong khóa tu mùa hè “Về nguồn” vừa qua: Khi con mèo của con bị bệnh nặng, bác sĩ bảo không thể cứu sống được, kiểu gì nó cũng sẽ chết. Có hai lựa chọn: Một là để cho nó được chết, thoát khỏi đau đớn đang giày vò. Hai là tiêm một mũi thuốc, nó sẽ sống thêm được 4-5 giờ đồng hồ nữa, con sẽ chọn cách nào?
Đa phần các khóa sinh đều chọn cách thứ hai. Thầy mỉm cười:
- Đó là lựa chọn bình thường của phần đa. Có ai tự hỏi khi lựa chọn phương án ấy là vì nghĩ cho chính bản thân mình hay nghĩ cho con mèo chưa? Con mèo nó đau đớn lắm rồi, mệt mỏi lắm rồi, nó chỉ mong được sớm ra đi, thoát khỏi kiếp sống này, và nếu đủ nhân duyên sẽ thọ báo trong một kiếp sống khác. Còn con, vì sợ cảm giác cô đơn, trống vắng, sợ phải xa thứ con thích, con đang sở hữu nên muốn níu giữ thêm - dù bác sĩ đã kết luận không thể cứu sống được nữa. Việc gì xảy đến trong đời này là việc tất nhiên nó cần phải xảy đến. Nếu ta không thể thay đổi được, hãy học cách đối diện với nó và có những ý niệm, hành động phù hợp nhất, đừng nên chìm đắm quá là được. Và quan trọng, tiếp tục biết quay về với hiện tại, trân quý những gì ta còn có duyên may ở gần, nâng giữ trong giây phút hiện tại bên mình.
Rồi tôi lại nhớ đến một bà giáo già, một nghệ sĩ guitar Hawaii trên phố Phan Văn Trường (Hà Nội). Trải qua 2 tai nạn lớn trong đời tưởng như cận kề cái chết, bà vẫn gắng lạc quan và mỉm cười với cuộc sống của mình, vịn tiếng đàn guitar Hawaii mà vượt qua đau đớn, mang tiếng đàn ấy chia sẻ tới nhiều người trẻ để guitar Hawaii không bị mai một ở Việt Nam. Có lần bà tâm sự với con về ước mong khi chết, không muốn con cháu than khóc rầu rĩ. Bà sợ tiếng kèn tiếng trống, tiếng khóc than u ám bao trùm căn phòng, và bao trùm cả tâm hồn bà phút ra đi. Bà muốn phút từ ly ấy thật nhẹ nhàng, thanh thản: Thắp nến lung linh khắp phòng, đốt chút hương trầm thơm thoảng, và bật những bản nhạc bà yêu thích, nhè nhẹ, du dương. Phút lâm chung ấy, chút ý niệm cuối cùng còn sót lại, bà sẽ dành lời cầu nguyện cho những người ở lại, cho những người bà trân trọng và yêu thương, cảm ơn họ đã đến bên bà, cho bà những ngày đáng sống dẫu buồn hay vui, mong người ở lại luôn sống tốt, sống tiếp giùm bà.
Tôi thấy cảm phục nghị lực của bà, và cũng thích tư duy đối diện với cái chết của bà vô cùng.
3. “Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi/ Để một mai tôi về làm cát bụi/ Ôi cát bụi mệt nhoài/ Mặt trời soi một kiếp rong chơi…/ Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi/ Từ vực sâu nghe lời mời đã dậy/ Ôi cát bụi phận này/ Vết mực nào xóa bỏ không hay?” (Trịnh Công Sơn)
Thầy thích nhạc Trịnh, và đặc biệt thích bài hát “Cát bụi” này. Thầy đã say sưa giảng cho chúng tôi nghe về thông điệp gửi gắm trong từng câu hát, về “tiếng đập nào gõ nhịp không nguôi” là phút người ta đóng đinh nắp quan tài, về “vết mực nào xóa bỏ không hay” là phút viết tên mình trên giấy chứng tử, gạch tên ta ra khỏi cuộc đời…
Tôi đã thích, đã yêu bài hát ấy từ trước, nhưng khi được nghe thầy giảng, hiểu sâu hơn thì lại càng thêm yêu hơn nữa. Yêu cả hành trình làm cát bụi của chính tôi khi được may mắn làm người, được lành lặn đầy đủ hình hài, được bố mẹ chăm nuôi ăn học, được thầy cô dìu dắt, được có nhân duyên gặp thầy khai ngộ xa dần bóng tối u minh… Nói như Trịnh, hãy coi tất cả như “một kiếp rong chơi”, thảnh thơi, an lành, đừng nặng nề bám víu, bởi ra đi từ đâu rồi sẽ lại trở về ở đó.
Chết là không còn thở. Hơi thở là thứ quý giá nhất đối với mỗi con người. Cần thở cho thư thái, thảnh thơi; thở cho an vui, hạnh phúc. Vậy nên mỗi sớm mai thức giấc, tôi lại thấy hạnh phúc ùa đến, bắt tay làm bạn với mình khi tôi còn được thở, còn được đánh răng, còn được mặc chiếc áo mình ưa thích, còn được nhìn thấy bố, thấy mẹ mà mỉm cười, còn được đi làm, còn được ca hát… Hạnh phúc giản đơn vậy thôi nhưng có thể là ước mong của vạn người kém may mắn không có được, huống chi là ước mong của vô lượng kiếp khác chưa có duyên phận làm người.
Nghĩ về cuộc đời mình tựa hành trình của một hạt bụi rong chơi, hiểu được cái chết đến với mỗi người cũng thầm lặng như lá vàng khẽ rụng khi hết xanh, hoa úa cánh tàn khi hương đã cạn, biết mỉm cười với những hạnh phúc giản đơn của hiện tại khi mình đang được thở. Khi ấy, hẳn mỗi người sẽ tìm ra nhiều cách để đối diện với cái chết của người thân, không cứ phải chọn cách tiễn đưa người ra đi trong đau đớn tuyệt vọng.
Với tôi, có lẽ cái chết chỉ là một sân ga dừng chân của một con người. Ai đó tạm xuống tàu, để cho chuyến tàu đó tiếp tục vận hành hanh thông theo quy luật, lộ trình của nó, hoặc là để nhường một cái ghế cho ai đó vừa lên. Còn ta dừng nghỉ, đợi một chuyến tàu khác để bước lên, trong chiếc vé lộ trình của nhân quả, trong vòng quay mênh mông của tái sinh luân hồi.
Và nên chăng chúng ta quan tâm nhiều hơn đến tâm tư, xúc cảm của người sắp ra đi, lắng nghe xem họ mong mỏi điều gì? Ước mong của người nằm xuống có ảnh hưởng không nhỏ tới cuộc sống của những người ở lại - đặc biệt là những người còn sống mà họ nặng tình, trân quý với người đi xa.
Con người chết đi, sẽ đi về trái tim của những người đang sống. Có mặt trong nhau, là sự tiếp nối của nhau, nên ta sống không chỉ cho chính mình nữa. Ta cần sống cho cả những người đã khuất đang còn trong trái tim ta, sống sao xứng đáng, làm một người tử tế và không hổ thẹn với người đã đi xa.
Tản văn của Lương Đình Khoa
