Âm nhạc Phật giáo ở đây đang được nói đến là âm nhạc của cộng đồng và trình diễn, không phải là âm nhạc của nghi lễ. Trước tiên cũng xin được mạn phép  minh định như vậy bởi vì chuyện tuy nhỏ nhưng lâu nay có rất nhiểu ngộ nhận và đánh đồng hai thể loại này với nhau khiến hình thức âm nhạc  trình diễn  và cộng đồng của Phật giáo chúng ta trở nên nặng nề dưới mắt  quần chúng, nhất là với  những ai lần đầu  tiên  tiếp xúc nghe thấy (hay “phát hiện”) Phật giáo cũng có một  thể loại âm nhạc như vậy.

Với những ai  đã từng sống với  không khí rạo rực, hân hoan chào đón các ngày lễ lớn  hằng năm của Phật giáo, đặc biệt những anh chị em từng là huynh trưởng, đoàn sinh của Gia đình Phật Tử hay của các  tổ chức Sinh viên, Học sinh, Thanh niên, Hướng Đạo Phật giáo từ hơn nữa thế kỷ trước trở lại đây, thì loại hình âm nhạc cộng đồng và trình diễn này không hề xa lạ; đã trở nên thân thương, gắn kết nhiều kỷ niệm khó quên dưới mái chùa. Những bài nhạc rộn rã đầy ắp kỷ niệm cho đến bây giờ chưa thấy  xuất hiện trong trào lưu mới và để có một sự so sánh nhằm  thấy ra chổ khiếm khuyết của âm nhạc  Phật giáo hiện thời. Đó là những bài “Mừng Vu Lan Về” của Trần Nhật Thành, “Hội Vu lan” của Nguyên Từ-Như Vinh, “Múa Vui Vu lan” của Trần Tâm Hòa, “Vòng Hoa Vu lan” của Hoàng cang.Trong lãnh vực nhạc trình diễn ngoài  bài “Mục Kiền Liên”của Đỗ Kim Bảng còn có những bài khác  cũng rất hay và được anh chị em  Gia Đình Phật tử chọn dùng biểu diễn trong các  buồi văn nghệ như “Nhớ mẹ Mùa Báo Hiếu’’của Vũ Ngọc Tính, “NHớ Ơn Đại Hiếu Mục Kiền Liên” của Ngọc Lưu-Thiện Hoài, “Hiếu Từ Mục Liên” của Trần Chí Thành, “Nhớ Mẹ” của Minh Kim, “Vọng Vu Lan” cuả Nguyễn Thanh Hoài-Phan Phan…

Sau này, cụ thể  từ thập niên 90 thế kỷ trước, khi âm nhạc Phật giáo được tái khơi lối, dòng nhạc hân hoan chào mừng hoàn toàn bị chìm bặt  bên dưới nhiều tác phẩm  ca ngợi theo  lối mòn  khuyên nhủ theo kiểu tu mau kẻo trễ, hoặc chung chung nhân quả tội phước. Có  nhạc sĩ   mát tay chuyên đi phổ thơ cho chắc ăn, nhất là thơ của chư tôn Hòa thượng, Thượng tọa và Ni trưởng.v v… . Vì vậy  nhạc sĩ Chúc Linh lại trở nên  một con ong cần mẫn, cô đơn dùng hết nội tại của mình, không ngần ngại tung ra nhiều tác phẩm chào mừng và hành khúc. Điều này hơn ai hết anh chính là một  Huiynh Trưởng lớn lên từ  trong đại gia đình áo lam Gia Đình Phật Tử. Sẽ không tìm được  bài ca chào mừng nào trong hiện tại như “Trăng Tròn Tháng Tư” và một loạt bài hát cùng thể loại này trong chủ đề Phật Đản. Ở chủ đề Vu Lan cũng vậy, nhưng có lẽ quần chúng yêu thích nhất là bài “Tháng Bảy Vu lan” do ca sĩ Thanh Thúy thể hiện. Ngay câu đầu thôi cũng đủ thấy chất đạo của “con nhà nòi” gia đình áo lam ẩn chưa nhiểu đạo tình , thi vị đến thế nào:”Ngày rằm tháng bày Vu Lan, Chim Oanh Vũ bay đến chùa dâng lễ Phật…” . Ai biết  chi Oanh Vũ là một trong nhiều tiền thân của đức Bổn Sư Thich Ca rất hiếu đạo và Oanh Vũ còn được đặt cho một đội ngũ tuồi thơ rất đẹp trong màu áo Gia Đình Phật Tử ?  Nghe nhạc của nhạc sĩ Chúc Linh không chỉ an tâm về nội dung, cấu trúc tác phẩm mà người thưởng thức còn được nghe  cách phối âm, phối nhạc rất nghiêm chỉnh. Từ dòng itro hay  bản demo, meroly…đã thấy thoáng nét chăm chút rất công phu để sau đó người nghe được thưởng thức một tác phẩm nghệ thuật đúng nghĩa. Đó là nét riêng của vị nhạc sĩ được tiếng khá kỷ lưỡng và khó tính  trong việc phổ biến tác phẩm của mình. Nhạc sĩ Chúc Linh còn là vị nhạc sĩ đầu tiên trong nền âm nhạc Phật giáo đã thành công trong  nhiều tác phẩm viết theo thể loại sử ca rất  thành công. Điển hình là “Phật Hoàng Trần Nhân Tông”.v…v…

Nghe những bài nhạc cũng gọi là Phật giáo trong mỗi mùa Vu Lan thời gian gần đây, rất khó để nhận ra  chất liệu Phật giáo chính thống  hoặc ít nhất  không sai phạm về từ ngữ. Có thể nói ngay rằng, phần lớn những  vị có thiện tâm  muốn viết về Phật giáo nhưng chưa  hoặc  còn hạn chế tư duy Phật học, với chúng tôi có hai vế mừng và lo đối lập nhau; mừng là vì  ít ra  hình ảnh Phật giáo đã được công chúng, nhất là  trong bộ phận  ca nhạc sĩ trẻ biết đến. Lo là nếu  trong tầm  phát triển lâu dài, muốn viết về hình ảnh Phật giáo  mà thiếu  quan tâm  đến thực chất chiều sâu của nội dung  thì đó sẽ là đại họa.

Nội tại văn hóa Phật giáo không thiếu những  tác giả cũng gọi là nhạc sĩ Phật giáo, nhưng tại sao  trong và ngoài  chuyên nghiệp  các tác phẩm ít được chọn sử dụng ca hát? Như đã từng thưa qua trước đây, vấn đề này có hai  yếu tố được  tham khảo sơ bộ, cho thấy: Phải chăng đội ngũ sang tác âm nhạc Phật giáo chưa đủ tầm  để cho ra đời những tác phẩm được phổ biến rộng rãi (Vấn đề này xin lưu ý cho rằng tác phẩm được công chúng chấp nhận và phổ biến rộng rãi  do chính  sức bật  nội lực của tác phẫm đó, chứ không qua bàn tay hay  đầu óc thủ thuật, dùng  mọi cách để tung hô tác phẩm của chính mình)? Hoặc toàn bộ thành quả âm, nhạc lâu nay của đội ngũ sáng tác Phật giáo không đủ cung ứng  cho nhu cầu  thưởng thức và biểu diễn? Và kết quả là ở vế thứ nhất !

Chúng ta hãy nghe và nhìn thành tựu  của một vài tác phẩm ít ỏi của nhạc sĩ Hàn Châuviết về Phật giáo, tất cả đều nhanh chóng được công chúng đón nhận. Đây là trường hợp cá biệt, hiếm hoi rất đáng mừng, chì có chút  luyến tiếc là không phải của chính nội lực  Phật giáo. Vị nhạc sĩ này rất ý tứ trong cách chọn câu từ  cho nội dung bài hát của mình và bằng kinh nghiệm  bao nhiêu năm am tường thị hiếu ca sĩ lẫn người nghe mà vẫn  cẩn trọng chọn  trích  vài câu kinh vào đầu hoặc cuối mỗi bài hát của mình. Trong bài  Hot nhất  hiện nay“Lạy Phật Quan Âm”, nhạc sĩ đã khéo vận dụng vài câu  trong bài Sám Cầu An trong phần bổ khuyết của kinh Phổ Môn (Cầu An)phía sau. Kế đó là bài “Lạy Phật Dược Sư”, nhưng  đáng khâm phục nhất là bài kết tiếp cũng thuộc dạng đang được yêu thích nhất hiện nay, đó` là bài “Vu Lan Báo Hiếu”. Ngay bốn câu đầu  vị nhạc sĩ nhiều kinh nghiệm này cũng đã trích  lời kinh Vu Lan rất nghe rất  thuận tai.(Bài nhạc này hiện nay trên mạng chỉ nghe được qua giọng hát ca sĩ Lê Hoàng Nhi).

Còn lại, hãy thử  lên mạng mở  nghe các bài nhạc này xem, chúng ta sẽ dễ dàng  thấy  nội dung dàn trải hầu hết là  tâm trạng  cần khẩn, van xin. Bên cạnh đó  còn là những câu từ  không thích hợp như “Lạy Mẹ Quan Âm xin cứu vớt linh hồn con…”. Nghiêm trọng hơn có  thể loại ca cổ đuợc quần chúng post lên mạng bởi những “soạn giả” tài tử nửa vời viết lời tùy tiện. Thí dụ khi nói về gương hiếu hạnh của tôn giả Mục Kiền Liên, có nội dung  hết sức ngớ ngẩn “sau khi tu hành, rèn luyện công phu đắc thành chánh quả, Mục Liên vội chạy về nhà báo tin mừng cho mẹ thì  hay tin mẹ đã qua đời…”. Chúng tôi có một người bạn, cũng thuộc loại tài tử nửa vời, ham ca cổ nhưng không chú y đến nội dung. Khi đến hát phục vụ các chùa rất khoái và tự tin ca  bài “Bông Hồng Cài Áo, trong đó có câu khẳng định chắc nịch rằng “trong các loài thảo mộc, không có loài hoa nào cao quý hơn là bông hồng…”Hãy thử nghĩ xem  sự  đối lập ở đâu ra, mặc dù  các nơi vẫn tổ chức lễ cài hoa hồng nhân mùa Vu Lan báo hiếu hằng năm. Như vậy phải chăng tác giả bài  này chỉ nhìn vào bể nổi của phương tiện phổ cập (hình thức-danh xưng) mới mạnh tay  viết ra như thế và người biểu diễn thì cứ phó mặc  danh dự của mình cho…tác giả?

Những tác phẩm dạng méo mó này hiện đang là số  nhiều trên các phương tiện truyền thông. Mạnh ai nấy sáng tác, mạnh ai nấy ca. Có vị đang  có nhiều điều kiện trong tay, thuận lợi  trong sáng tác và phổ biến tác phẩm của mình một cách nhanh chóng, nhưng  sự  hanh thông đó đôi khi cũng là nấc thang đưa chúng ta tới bến bờ của đại ngã. Tự mãn, ỷ lại sẽ là chốt chặn cuối cùng trong những bước thang đó. Ở đây không phủ nhận xuất phát ban đầu là từ nhiệt tâm của họ, muốn bày giải nỗi lòng mình trước  Phật, Bồ Tát. Tuy nhiên về lâu dài  cũng nên có chút đầu tư  trong nội dung để tác phẩm được tròn vẹn hơn. Gần gủi các bậc thiện tri thức, học hỏi các vị đi trước và khiêm cung trong hành xử, nhìn trước ngó sau thường xuyên, chúng ta sẽ có được một ít vốn liếng cần thiết trên bườc đường sáng tác nhằm ca ngợi chánh pháp, ca ngợi lòng nhân bản con người bằng ánh sáng đại từ đại bi của chư Phật.

Tóm lại, riêng mùa Vu Lan Báo Hiếu năm nay, ngoài các  bài nhạc Vu Lan, Mẹ Cha cũ kỹ trong các tủ chứa có nạm vàng đẹp đẻ của  các trang nhà Phật giáo (không rõ có bao nhiêu người thường xuyên mở nghe?), các trang  ngoài xã hội dường như cũng đuối hơi, dù là  đưa lên các bài cũ. Có lẽ do đã chia sớt quá nhiều cho các Ngày Mẹ (chủ nhật thứ hai tháng 5), Ngày Cha(Thứ ba tháng 6) của nước Hoa Kỳ, Ngày Quốc tế Phụ Nữ đòi quyền bình đẳng với nam công nhân 8-3, và ngày Phụ Nữ Việt nam (20/10)hằng năm. Đây là điều theo chúng tôi là rất lạ so với nhiều năm trước. Chỉ có các bầu sô, cai đầu dài, chuyên nhận tổ chức các buổi  trình diễn ở chùa là làm ăn  tất bật, không kịp nghỉ  xả hơi, là được lợi và  hân hoan nhiều nhất.

Tất cả cho ngày Vu Lan Báo Hiếu.

Dương Kinh Thành