Kể từ khi mạng xã hội bùng nổ, các cuộc khủng hoảng truyền thông lan nhanh đến chóng mặt. Nếu như trước đây thông tin hầu như phụ thuộc vào các trang báo chính thống, hoặc được thảo luận gián tiếp thông qua ngòi bút của phóng viên, thì giờ đây, tin tức lan truyền theo từng giây từng phút thông qua từng kênh cá nhân, cộng đồng trên mạng xã hội.

Mỗi cá nhân đều có quyền đưa ra suy nghĩ, quan điểm, phản biện, tranh luận về tất cả mọi vấn đề. Việc này góp phần đưa các cuộc khủng hoảng đi nhanh hơn, xa hơn và sâu rộng. Cũng chính vì thế mà những cá nhân tổ chức đang nằm trong vòng xoáy đó dễ dàng bị chỉ lên án, chỉ trích, tẩy chay và cả ủng hộ theo nhiều phương thức khác nhau và không có hệ thống, từ đó khiến họ loay hoay trong việc xử lý. Dập tắt khủng hoảng dường như không chỉ khó khăn mà còn rối bời.

Giữa biển ý kiến mênh mông, làm gì hay không làm gì cũng có cảm giác mất phương hướng. Ngay cả những người được đào tạo bài bản về quy trình xử lý khủng hoảng, có luôn cả bộ quy tắc ứng xử bài bản khoa học khi rơi vào khủng hoảng, thì khi gặp phải cơn khủng hoảng ập đến, họ vẫn bối rối và xử lý không theo trật tự nào. Bởi vì, bản chất của các cuộc khủng hoảng là xảy ra bất ngờ không kịp trở tay. Mà lúc bất ngờ thì hầu như người ta thường thuận theo bản năng. Mà bản năng con người thì rất…bất quy tắc.

Vậy, tinh thần nào từ Phật giáo giúp người trong cuộc vượt qua khủng hoảng truyền thông dễ dàng như vậy? Rất đơn giản, chỉ cần nắm 3 quy tắc sau:

Trước tiên, hãy trở về với tâm để mang đức tính tàm quý đang cư ngụ ở đó ra sử dụng.

Đức Phật đã từng dạy rằng tàm quý là nhân tố “che chở và bảo vệ thế giới”. Tàm quý nghĩa là biết xấu hổ và sợ hãi khi làm việc sai, tạo nghiệp xấu (nên mới gây ra khủng hoảng). Trước khủng hoảng, đừng bao giờ chăm chăm đổ lỗi cho đối phương, đối thủ, công chúng hay bất kỳ ai. Hãy nhìn lại việc mình làm, nghiệp mình đã tạo bằng tâm tàm quý, để từ đó sám hối, tự nhận và chấn chỉnh. Hãy nói với mọi người rằng: “Tôi xin lỗi tôi đã làm sai điều này, tôi lấy làm ân hận về việc đó và tôi sẽ cố gắng khắc phục trong tương lai bằng những việc cụ thể như thế này…”.

Khi bạn nói được điều đó một cách tự nhiên, nói từ trong tâm nói ra, thì đám đông đã bắt đầu nguôi giận một phần. Họ sẽ thôi la ó, họ sẽ thôi phán xét một phần, và họ có xu hướng dịu xuống, nhìn lại và bắt đầu chịu nghe bạn. Ít ra, với những nhóm người có xu hướng bảo thủ, họ có khả năng tự nhủ: “Ờ, người đó đã nhận lỗi rồi, hãy chờ nghe họ nói tiếp điều gì”. Hành động “chờ nghe” này làm cho họ thôi “share” cuộc khủng hoảng, còn bạn thì có thời gian để suy nghĩ việc mình đang làm.

Thứ hai, đó là hạnh lắng nghe, một phép màu trong đạo Phật.

Khi bạn, hay ai đó đang là chủ thể của cuộc khủng hoảng, bạn càng phải lắng nghe nhiều hơn. Lắng nghe từ nhiều phía, nhưng phải tập trung vào 3 đối tượng chính: nghe chính bản thân bạn, nghe đối thủ, nghe đám đông.

Vì sao phải nghe chính bạn? Nếu ở điểm thứ nhất bạn khiêm tốn nhìn lại mình, nhận lỗi về mình, thì điểm thứ hai này giúp bạn thấu hiểu chính mình, cảm thông với chính mình, vì không phải mọi cuộc khủng hoảng đều do bạn làm sai. Mọi việc xảy ra không phải bởi một hay hai nguyên nhân cụ thể. Vì vậy, nếu chỉ biết trách móc bản thân, không cho bản thân một cái nhìn sáng suốt, thì bạn sẽ rơi vào tâm bi quan. Khi lắng lại nghe bản thân, bạn sẽ phân tích được mình đã sai ở đâu, đúng ở đâu, nên làm gì cho phù hợp.

Việc lắng nghe đối thủ, đối phương (nếu có) càng quan trọng hơn. Cũng như bạn, họ là người đồng gây ra cuộc khủng hoảng với bạn, hẳn họ cũng có góc nhìn riêng của mình. Hẳn họ cũng có cái sai, cái đúng như bạn. Vì vậy, lắng nghe sâu về phía họ, tâm từ bi của bạn có dịp khởi phát. Từ bi không phải là yếu đuối hay tha thứ toàn diện cho họ theo cách hiểu thông thường. Mà từ bi là tâm cảm thông, mong cho họ hết khổ đau (khi đang gây ra khủng hoảng – ai mà muốn điều này cơ chứ) bằng nhiều phương thức khác nhau. Nếu đối phương đúng, ta nhận lỗi giúp họ dịu xuống. Nếu đối phương sai, ta dũng cảm giúp họ nói lên cái sai của chính họ trên tinh thần hợp tác.

Còn với đối tượng thứ ba, đám đông, một đối tượng đóng vai trò quan trọng nhất đưa cuộc khủng hoảng đi xa, đi sâu và lan rộng. Đám đông cũng rất đáng sợ nhưng cũng rất đáng yêu. Đám đông, công chúng có cái nhìn sáng và tâm từ bi bao quát. Họ có thể thấy rõ cái đúng cái sai trong một sát – ­na. Ngay cả khi họ không thấy đúng, họ lỡ “la mắng” bạn, thì nếu bạn thành tâm sám hối, họ vẫn sẽ quay lại ủng hộ bạn. Bạn phải lắng nghe, xem đám đông đang nói gì, làm gì, share thông tin như thế nào? Đám đông đang đứng về phía ai, bạn hay đối thủ? Họ đang nổi giận nhất về điều gì? Hiểu họ rồi, bạn phải làm gì để vẫn giữ được tinh thần, lập trường của mình mà vẫn xoa dịu được đám đông?

Cuối cùng đó chính là tinh thần hòa nhan ái ngữ.

Dù muốn hay không, người đang nằm trong cuộc khủng hoảng buộc phải giữ cho gương mặt, động thái và lời nói của mình ở thể tích cực nhất.Trong trường hợp bạn làm sai, hãy nói thẳng bạn hối hận và sẽ thay đổi bằng những việc cụ thể. Tránh dùng từ ngữ nặng nề cho đối thủ, tránh lôi kéo các thành phần khác làm cho bạn đúng hơn một chút, tránh “vớt vát” cho mình bớt lỗi, tránh quanh co chối biến. Nếu bạn đúng, bạn dễ rơi vào cơn ngạo mạn, bạn sẽ có thái độ và lời nói của kẻ thượng phong, khăng khăng mình đúng thì đám đông lúc này sẽ nhìn bạn theo con mắt “thấy ghét”.

Trong khủng hoảng, cảm xúc của công chúng là quan trọng nhất. Hiện nay, trên các trang mạng xã hội, người ta dễ dàng chửi nhau bằng những lời nói nặng nề nhất. Bạn cũng đừng trú vào các ngôn ngữ dễ gây sân hận đó. Sai đúng gì cũng là vô thường, chỉ có lời nói đẹp thì dễ đi vào lòng người, thu phục công chúng. Khi công chúng đã được thu phục, khủng hoảng sẽ dần được xoa dịu và tan biến.