Ngày lễ Vu Lan đã trở thành ngày lễ mang nét đẹp nhân văn sâu sắc, là một trong những hoạt động văn hóa truyền thống, tập quán tốt đẹp để tỏ lòng báo hiếu, tri ân của con cháu đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ, với những người thân đã khuất, để cầu siêu cho các Anh hùng Liệt sỹ, thể hiện đạo lý “uống nước, nhớ nguồn” của dân tộc.

Hiếu hạnh là vấn đề quan trọng được đức Phật quan tâm và đề cao. Giá trị cốt lõi của Phật giáo là giá trị nhân văn, đạo đức, hướng con người tới sống từ, bi, hỷ, xả, coi trọng đạo hiếu...

Giáo lý nhà Phật khuyên con người luôn nhớ đến “đạo hiếu”, lấy chữ hiếu làm đầu: “Hạnh hiếu là hạnh Phật, tâm hiếu là tâm Phật”, “Muôn việc ở thế gian không gì hơn công ơn nuôi dưỡng của cha mẹ”. Đó là những giá trị tích cực, thiết thực, góp phần giáo dục đạo đức con người nói chung và giới trẻ nói riêng.

Lễ Vu Lan thường tổ chức vào dịp ngày Rằm tháng 7 hằng năm, nhưng ở mỗi quốc gia ở châu Á lại mang những nét đặc trưng riêng biệt.

-  Tại Việt Nam: Ở Việt Nam, cùng với sự hồi sinh và phát triển của Phật giáo, lễ Vu Lan ngày càng được tổ chức quy mô, trọng thể. Tương tự nhiều quốc gia khác, các Phật tử thường đến chùa tụng kinh, cầu nguyện… Ngày lễ Vu Lan ở Việt Nam còn có nghi thức “hoa hồng cài áo” độc đáo.

Bông hoa hồng là biểu tượng của tình yêu, sự cao quý. Việc cài lên ngực bông hoa cao quý thể hiện sự hiếu thảo mà con cái gửi đến cha mẹ. Những người còn cha mẹ đến ngày Vu Lan sẽ cài bông hoa màu đỏ lên áo. Những người đã mất cha mẹ sẽ cài hoa màu trắng.

Tại Việt Nam, trong ngày lễ Vu Lan, người Việt tới các chùa để tụng kinh, cầu nguyện, cúng dường Tam bảo mong hồi hướng công đức cho ông bà, cha mẹ và cho pháp giới chúng sanh. Nhiều chùa còn tổ chức Đại lễ trai đàn chẩn tế để cúng dường Phật, bố thí và cầu nguyện cho chư vị âm linh, vong linh, cô hồn. Việc làm này có ý nghĩa cầu mong cho linh hồn người thân trong gia đình sớm siêu thoát khỏi những đọa đày nơi âm ti địa ngục, cúng quả cho những cô hồn vất vưởng không nơi nương tựa và cử hành nghi thức siêu độ vong linh. 

- Tại Ấn Độ: ngày nay, tuy không có ngày lễ Vu lan, nhưng tinh thần hiếu đạo trong những người con Phật thì từ xưa cho đến nay đều luôn tỏ rõ. Trước hết là gương sáng hiếu hạnh của Đức Thế Tôn, Người đã nhiều lần về thăm phụ vương và giúp phụ vương chứng thánh quả trước giờ phút lâm chung, lên cung trời Đao Lợi để thuyết pháp giáo hóa cho thân mẫu; rồi đến gương hiếu hạnh của các vị đại đệ tử của Phật, như ngài Xá Lợi Phất, Mục Kiền Liên,... 

Tinh thần hiếu hạnh trong Phật giáo Ấn Độ không chỉ thể hiện qua những tấm gương hiếu thảo của các vị xuất gia mà còn được biểu hiện qua sự cúng dường của hàng Phật tử tại gia nhằm hồi hướng công đức cho cha mẹ. Rất nhiều bia ký được tìm thấy tại các di tích Phật giáo ở khắp Ấn Độ đều cho thấy rằng, trong suốt nhiều thế kỷ, các nhà sư cũng như tín đồ Phật giáo, từ hoàng tộc cho đến dân chúng đã xây chùa, dựng tháp, tạc tượng, dâng y... để cúng dường Tam bảo, ngõ hầu hồi hướng công đức cho cha mẹ, tổ tiên và pháp giới chúng sanh. 

- Tại Trung Quốc: Người dân gọi lễ này là Lễ Trung Nguyên, cũng diễn ra vào ngày Rằm tháng 7 âm lịch. Họ sửa sang mộ phần, dâng lễ vật, đốt vàng mã để cầu nguyện cho người đã khuất. 

- Tại Nhật Bản: Người Nhật cũng có lễ Obon báo hiếu, thường diễn ra vào tháng 8 dương lịch hàng năm. Trong dịp này, hầu hết những người ở xa đều về thăm cha mẹ, ông bà hoặc đi viếng mộ người thân. Obon mang nghĩa “Ngày của người chết”.

Đây là một phong tục truyền thống của Phật tử người Nhật, được tổ chức để tưởng nhớ những người thân đã qua đời. Sự kiện quan trọng nhất trong ngày này là việc dâng lửa để soi đường cho linh hồn, với 5 đám lửa được sắp xếp theo chữ Hán, đốt trên 5 ngọn núi xung quanh Kyoto trong một giờ đồng hồ.

Trong khi dâng lửa, cả những người tham gia đốt lửa và những người đi xem đều gửi những lời cầu nguyện đến tổ tiên qua ánh sáng của ngọn lửa. Đây là cách người Nhật báo hiếu với tổ tiên và cũng là một trong những lễ hội thu hút đông đảo khách du lịch trên thế giới.

Vào ngày cuối cùng của lễ hội Obon, người dân Nhật Bản còn đem lồng đèn đến thả ở các sông, hồ, bờ biển như một cách để tiễn đưa linh hồn của người quá cố về với thế giới của họ.

- Tại Hàn Quốc: Với người Hàn Quốc, dịp Lễ Vu Lan báo hiếu diễn ra vào Rằm tháng 7 là dịp để mọi người thể hiện tấm lòng tri ân, báo ân, cùng cầu nguyện cho cha mẹ hiện tại có thêm phúc thọ, cha mẹ, ông bà quá cố được siêu thoát.

Tùy theo hoàn cảnh kinh tế mà người Hàn Quốc có những cách báo hiếu khác nhau, từ việc làm nhỏ như tự tay chuẩn bị những tấm thiệp tình cảm hay tặng món quà đắt tiền... Tất cả đều như một lời cảm ơn chân thành dành cho người nhận.

- Tại Malaysia: Đại lễ Vu Lan còn gọi là ngày tổ tiên hay lễ hội tháng Bảy. Ngoài những việc thể hiện tinh thần hiếu đạo như thăm viếng mộ người thân, tảo mộ, dâng cúng vật phẩm, người Malaysia còn tổ chức hiều hoạt động văn hóa, tôn giáo mang màu sắc riêng.

- Tại Indonesia: Lễ hội Rằm tháng 7 ở Indonesia có tên là Chit Gwee Pua, chủ yếu được tổ chức tại đảo Java. Nhân dịp này người dân tập trung về các đền chùa và mang theo đồ cúng dành cho những linh hồn kém may mắn. Phần đồ cúng sau đó được tặng người nghèo.

- Tại Campuchia: Từ cuối tháng 9 đến giữa tháng 10, mọi gia đình theo đạo Phật ở Campuchia tụ tập cùng nhau tổ chức lễ Pchum Ben để tưởng nhớ người đã mất. Lễ Pchum Ben kéo dài 15 ngày.

Trong mùa lễ hội, các chư tăng thay phiên nhau tụng kinh bằng tiếng Pali liên tục không ngừng nghỉ suốt cả ngày và đêm, cầu nguyện cứu độ những vong linh quá vãng.

- Đài Loan:  Vào ngày rằm tháng 7 âm lịch hàng năm, người Đài Loan luôn giữ truyền thống lâu đời đó là thả đèn hoa đăng để soi sáng những linh hồn người đã khuất. Người Đài Loan quan niệm rằng, đèn trôi càng xa, gia chủ càng gặp nhiều tài lộc.

Tại Đài Loan, theo truyền thống, mỗi hộ gia đình Đài Loan sẽ chuẩn bị lễ vật để cúng cho những hồn ma đói tại một ngôi miếu hoặc trên một bàn thờ tạm phía trước nhà. Họ cũng mời các nhà sư để cầu nguyện cho người thân đã qua đời được bình an, siêu thoát.

Cũng vào dịp này, người Đài Loan thường tổ chức những lễ hội rước ma với quy mô lớn ở nhiều nơi trên cả nước.

-  Tại Hong Kong: Cộng đồng người Triều Châu ở Hong Kong chiếm tỷ lệ lớn nên ngày nay họ vẫn giữ nhiều thói quen thờ cúng từ ông cha. Lễ cúng cô hồn ở Hong Kong kéo dài cả tháng 7 âm lịch và trở thành nét văn hóa độc đáo ở đặc khu này. Bởi lẽ, bên cạnh sự phát triển hiện đại, xứ Hương Cảng vẫn mang trong mình nhiều giá trị truyền thống.

Trong suốt tháng 7 trên khắp Hong Kong, người ta sử dụng mọi không gian công cộng từ quảng trường, bờ sông, bãi đất trống để cúng tổ tiên cũng như những linh hồn lang thang, thắp hương, vàng mã, phát gạo miễn phí. Nhiều nơi họ dựng những đài tế tạm thời trong suốt tháng 7 và sẽ hạ xuống khi kết thúc mùa Vu Lan.

Người Hong Kong còn kiêng một số hoạt động để tránh xui xẻo như quét dọn đồ cúng, phơi quần áo ngoài trời, tiểu tiện ở gốc cây, đi vào rừng hay mở cửa nhà vào ban đêm, chụp ảnh lúc trời tối, bơi lội, cưới hỏi...

- Tại Singapore:  Cũng giống Hong Kong, mặc dù rất hiện đại nhưng phong tục ngày rằm tháng 7 ở Singapore vẫn được gìn giữ trong cộng đồng người Hoa. Ngoài việc làm cơm cúng, đốt tiền vàng mã, tới chùa, làm nhiều việc thiện, người Singapore còn rất cẩn thận với những điều kiêng kỵ mang tính tâm linh như không huýt sáo, chụp ảnh, treo quần áo bên ngoài nhà, hoặc đi ngoài đường ban đêm trong tháng cô hồn.

Người Hoa ở Singapore cho rằng bơi lội trong tháng này có thể gặp nguy hiểm. Theo quan niệm về kiếp luân hồi ở đảo quốc sư tử, một người chết sẽ “nhường chỗ” cho ác quỷ tái sinh. Những linh hồn này sẽ lang thang tại các ao hồ để hại người.

- Tại Thái Lan:  Thái Lan là quốc gia chịu ảnh hưởng mạnh mẽ nhất của Phật giáo tại Đông Nam Á. Lễ Vu Lan tại Thái Lan được diễn ra lớn nhất ở tỉnh Dan Sai, người dân tổ chức những hoạt động huyên náo. Nổi bật nhất là đám rước mặt nạ bằng vỏ trấu hoặc lá dừa cộng với quần áo chấp vá. Vào cuối mùa lễ người dân sẽ lắng nghe thuyết giảng từ các nhà sư.