Hầu hết các loại động vật đều sử dụng âm thanh do chúng tạo ra làm phương tiện giao tiếp với đồng loại (khoa âm sinh học đã chứng minh điều đó).

Loài Người cũng vậy. Do những điều kiện tự nhiên, ngôn ngữ của nhân loại đã phải chọn lấy âm thanh để làm chất liệu truyền đạt tín hiệu của mình.

Vậy ngôn ngữ là gì?

“Ngôn ngữ là hệ thống các âm thanh, các từ ngữ và các qui tắc kết hợp chúng làm phương tiện giao tiếp chung cho một cộng đồng.”

Vậy ngôn ngữ trước hết là ngôn ngữ âm thanh, ngôn ngữ thành tiếng và âm thanh là chất liệu đầu tiên, là mặt vật chất không thể tách rời của mọi ngôn ngữ. Trong lịch sử ngôn ngữ có trước chữ viết. Với hình thái ban đầu là: “Nói” phát âm thành tiếng. Về sau khi nhà nước ra đời, xuất hiện nhu cầu sản xuất và mua bán khi đó chữ viết mới xuất hiện.

Vậy chữ viết là gì?

Chữ viết là hệ thống tín hiệu thị giác (gồm những đường nét) để ghi các âm thanh của ngôn ngữ là những tín hiệu thính giác.

Chữ viết không phải là ngữ âm nó chỉ dùng để biểu thị ngữ âm mà thôi, việc biểu thị đó có thể chính xác và cũng có thể chỉ cần gần đúng mà thôi.

Đối với loài người chữ viết là công cụ phát triển xã hội, nó tích lũy thành tựu của loài người trong việc nhận thức và cải tạo thiên nhiên, cải tạo xã hội (khoa học, kĩ thuật, triết học, văn chương…) làm cho con người tiến bộ không ngừng nhờ tiếp thu và phát triển thành quả đã đạt được ở thế hệ trước.

“Vậy chữ là kí hiệu bằng đường nét để ghi tiếng nói”

Đối với dân tộc nào cũng vậy, trên con đường tiến lên của lịch sử nói chung, của nền văn hóa nói riêng, bao giờ sự xuất hiện của văn tự cũng được coi là một cái mốc có tầm quan trọng đáng kể, nó có thể ghi nhận sự trưởng thành của ý thức quốc gia của tinh thần tự túc tự cường của dân tộc.

Trước khi vào vấn đề chính về tìm hiểu những ngôn ngữ ở Việt Nam. Chúng ta nên tìm hiểu sơ qua các loại hình chữ viết của loài người.

I.        CHỮ VIẾT TƯỢNG HÌNH

Là thứ chữ viết tối cổ của loài người thoạt đầu là những hình vẽ mô phỏng các sự vật, rồi dần dần được đơn giản hóa.

Thứ chữ tượng hình xưa nhất là chữ sumer ở vùng Lưỡng Hà, cách đây khoảng 6000 năm.

Còn riêng chữ Ai Cập cổ, chữ Hán, chữ Tiền Ấn Độ, chữ Hittite (ở vùng Tiểu Á, Syria) chữ Crète (ở Địa Trung Hải) cách đây chừng 4.000 – 5.000 năm.

Chữ Maya, Aztèque chữ tượng hình của người da đỏ ở vùng Trung Mỹ chỉ cách đây khoảng 3.000 – 2.000 năm.

Riêng chữ “Khoa Đẩu” nó có hình dạng con nòng nọc đồng thời chữ của người Việt cổ - cách đây khoảng 2.000 năm, có trước khi chữ Hán du nhập vào Việt Nam.

II.      CHỮ VIẾT GHI ÂM

Là thứ chữ viết các con chữ ghi nguyên vẹn các âm tiết, chữ viết hoàn toàn ghi âm tiết xưa nhất mà chúng ta biết được là chữ viết ở đảo Chypre, người ta đoán rằng nó xuất phát từ chữ Crète, khoảng thế kỷ V đến XV (15) TCN.

Chữ ghi âm tiết chữ Ethiopia và chữ Brahnm Thế kỷ IV (tư) TCN.

Người Sémite ở ven Biển Đỏ và Địa Trung Hải đã sáng tạo ra chữ cái đầu tiên (tài liệu tìm được ở bán đảo Sinai) cho ta thấy rõ người Phénicie đã xây dựng gồm 22 ký hiệu ghi ngôn ngữ của mình khoảng thế kỷ 13 TCN chữ cái Phénicie gồm: a, b, c, g, m, n…

Khoảng 1.000 năm TCN, người Hi Lạp mượn chữ cái a, b, c… của người Phénicie đặt thêm một số ký hiệu nữa để ghi ngôn ngữ của mình gồm 24 con chữ.

Sau đó chữ Hi Lạp truyền qua chữ Ý, hình thành nên chữ cái Latin khoảng thế kỉ thứ I. Đi đôi với sự bành trướng của đế quốc La Mã và Thiên chúa giáo. Chữ cái Latin được phổ biến ở các nước Tây và Trung Âu, rồi ra cả thế giới và ngày nay đó là thứ đang sử dụng chữ cái này  nhất là nước Việt Nam ta đang sử dụng chữ cái này.

III.   CHỮ VIẾT CỦA VIỆT NAM

Theo chánh sử năm 208 TCN sau nhiều lần mang quân sang đánh nước Âu Lạc nhưng không được. Triệu Đà dùng mưu đưa con trai Trọng Thủy cưới Mỵ Châu. Lợi dụng ở rể để đánh cắp bí mật quân sự. Triều đình Cổ Loa mất cảnh giác, An Dương Vương thua phải tự tử. Triệu Đà chiếm Âu Lạc chia nước ra làm hai quận Giao Chỉ (Bắc Bộ), Cửu Chân ( Bắc Trung Bộ ngày nay).

Năm 111 TCN Nhà Hán chiếm Âu Lạc. Hai năm sau Tích Quang sang làm thái thú Giao Chỉ ông ta thi hành chính sách Hán Hóa. Như vậy chữ Hán bắt đầu du nhập vào nước ta.

Ta tìm hiểu thêm chữ Hán

Theo truyền thuyết chữ Hán do Thương Hiệt một vị quan đời Hoàng Đế, nhìn theo vết chân của chim muông mà vẽ ra. Thật ra những tư liệu cổ nhất về chữ Hán chỉ cách đây khoảng 3.500 năm, thời nhà Ân: đó là chữ tượng hình khắc trên xương cốt, mai rùa (gọi là giáp cốt văn)

Đến nhà Chu (1021 – 256 TCN) có chữ Kim chữ viết lên kim loại như chuông, khánh.

Thời chiến quốc (403 – 221 TCN) có chữ Triện loại chữ này viết rất phức tạp hình vuông dùng để khắc ấn, triện (khuôn dấu) và chữ lệ.

Đến nhà Tây Hán (206 TCN đến 8 SCN) có chữ khải thư còn được gọi là chữ Hán vì nó xuất hiện trong triều đại nhà Hán.

Chữ Hán còn được gọi là Hành Thư và Thảo Thư loại chữ Thảo là loại chữ viết lược bớt nét hoặc ghép một số nét lại như vậy từ:

Chữ giáp cốt Ò chữ Kim _ Chữ Triện _ chữ Lệ _ chữ Khải (chữ Thư)

Như vậy tiếng Hán và phương ngữ Hán:

Chữ Hán hay tiếng Hán thuộc họ Hán Tạng là ngôn ngữ của dân tộc Hán, dân tộc đông dân nhất và trở thành ngôn ngữ quốc gia của nước cộng hòa nhân dân Trung Hoa.

Theo tiến trình lịch sử ngôn ngữ Hán có các tên gọi khác như sau:

Tiến Hán cổ đại (Tiên Tần) gọi: Nhã ngôn

Tiếng Hán Trung đại (Hán Đường) gọi là: Thông ngôn

Tiếng Hán Cận đại (từ nhà Tống, Minh, Thanh) gọi là: quan thoại

Tiếng Hán Hiện đại ( từ năm 1949 đến nay) còn được gọi là quốc ngữ hay tiếng phổ thông.

Riêng tiếng Hán do người Hoa sử dụng ở Hải ngoại gọi là: Hoa ngữ.

Từ góc độ diễn tiến của ngôn ngữ thì tiếng Hán có hai tên gọi là văn ngôn và bạch thoại.

Văn ngôn là: tiếng Hán cổ đại từ giai đoạn Tiên Tần còn được gọi là Nhã ngôn.

Bạch thoại là khẩu ngữ của dân gian được bắt nguồn từ phương Bắc, lưu hành từ đời Tống.

Tiếng Hán thể hiện hai điểm chính

1.       Tiếng Hán phổ thông thoại là ngôn ngữ quốc gia

2.       Phương ngữ được sử dụng ở từng địa phương có sự khác biệt rất lớn đến mức giữa những người nói các phương ngữ khác nhau thì không thể giao tiếp với nhau được.

Nước Việt Nam ta có 54 dân tộc, dân tộc Kinh (Việt) có số dân đông nhất, các dân tộc ở Việt Nam đã sử dụng chữ viết từ lâu đời, theo hai hệ thống văn tự hoàn toàn khác nhau, trong đó chữ viết tượng hình và chữ viết ghi âm. Hệ thống chữ Hán, chữ Nôm và hệ thống chữ Sanskrít Pali là chữ Chăm cổ, chữ Thái cổ, chữ Khmer, chữ Lào, chữ Lự và chữ Việt.

CHỮ VIẾT CỦA TIẾNG VIỆT NHƯ CHĂM KHMER

Như tôi đã trình bày chữ Việt cổ chính là chữ “Khoa Đẩu” nó có hình dạng con nòng nọc (đến nay vẫn chưa giải mã được hết).

I.        Chữ Nôm: (Hệ thống chữ viết tượng hình)

Căn cứ theo các nhà nghiên cứu về ngôn ngữ. Chữ Nôm xuất hiện đồng thời với chữ Hán (như bài trước tôi đã trình bày). Nhưng mãi đến thế kỷ X sau khi nước nhà thoát khỏi sự đô hộ của phong kiến phương Bắc. Thì chữ Nôm được phát triển xây dựng từ chữ Hán dựa trên tiếng Hán đời Đường mà ta quen gọi là âm Hán Việt.

Đơn cử:     天  (thiên) ghép với chữ  上 (thượng) đọc là:       (Trời)

Chữ Nôm có tác động tích cực đối với việc giữ gìn và phát triển tiếng Việt. Nó bảo vệ ngôn ngữ riêng của dân tộc ta vừa góp phần quyết định trong việc hình thành ngôn ngữ văn hóa và xây dựng lâu đài văn chương Việt Nam rực rỡ nó biểu hiện ý chí độc lập tự chủ của dân tộc.

II.      CHỮ VIỆT ( chữ “QUỐC NGỮ”) là hệ thống chữ viết ghi âm vị, xây dựng trên cơ sở chữ cái Latin bảng chữ cái Latin bắt nguồn từ bảng chữ cái Hi Lạp xuất hiện ở La Mã cổ đại (thế kỷ thứ 7) TCN. Và ổn định vào thế kỷ 2 TCN. Dùng để viết tiếng Latin.

                Chữ quốc ngữ được sáng chế đầu thế kỷ 17 do các giáo sĩ Bồ Đào Nha người có công đầu tiên là Francisco de pina ông viết cuốn: “Sách học quốc ngữ” vào năm 1926 tại Hội An.

                Từ năm 1631, hai giáo sĩ Bồ Đào Nha khác đến nước ta là Gaspar de Amaral và Antonio de Barbosa soạn từ điển Việt – Bồ và từ điển Bồ - Việt.

                Năm 1651 Alexandre de Rhodes in cuốn từ điển Việt – Bồ - Latin

                Năm 1772 Pigneau de Béhaine soạn từ điển Việt – Latin. Đến thế kỷ 19 – 20 chữ này được truyền bá rộng rãi. Đó là thứ chữ viết ghi âm vị một loại hình chữ viết tiến bộ nhất. Tuy nhiên chữ Việt (quốc ngữ) chưa phải là đã hoàn thiện có những nhược điểm như sau: Đơn cử:

                Âm vị: “cờ” ghi bằng ba con chữ c, k, q, thiết để ghi âm vị đơn: ph, ngh…

III.   TIẾNG CHĂM: (Champa) Chiêm. Ngôn ngữ thuộc tiểu nhóm ngôn ngữ Malai – Polynêdi, họ ngôn ngữ Nam Đảo. Tiếng Chăm là ngôn ngữ của người Chăm sống ở vùng Đông Bắc Phnôm – Pênh – Tônglê – Xáp (Tonle-Sap Campuchia). Từ Bình Định trải dài đến Nam Bộ đều có người Chăm định cư.

                Chữ viết cổ truyền của tiếng Chăm ra đời vào khoảng thế kỷ thứ 2 theo dạng chữ viết Nam Ấn Độ.

IV.    TIẾNG KHMER: Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, đa ngôn ngữ. Riêng Dân tộc Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long, theo thống kê năm 2009 có 1.260.640 người. Ngôn ngữ chủ yếu là tiếng Khmer. Được xuất hiện ở Campuchia (như bài trước tôi đã trình bày)

Tóm lại: Tiếng Việt là ngôn ngữ chung của toàn thể dân tộc Việt Nam. Nhưng do sự phát triển theo chiều dài của lịch sử từ xưa đến nay, từ Bắc xuống Nam. Ngữ âm tiếng Việt không phải là hoàn toàn thống nhất. Tiếng Việt có ba phương ngữ chính là Bắc, Trung, Nam. Trong từng phương ngữ đó lại có nhiều thổ ngữ khác nhau.

                Vấn đề cần đặt ra làm sao xây dựng một hệ thống ngữ âm tiêu chuẩn cho tiếng Việt.

Bài viết của TRƯƠNG VĨNH KHÁNH

Hình ảnh thêm về Những ngôn ngữ ở Việt Nam