Đôi điều về tiếng Việt- Phần 2

Kỳ Thanh

• ĐÔI ĐIỀU VỀ TIẾNG VIỆT

…Tôi yêu tiếng nước tôi, từ khi mới ra đời… Mẹ hiền ru những câu xa vời à ơi…

Từ khi các chúa Nguyễn lập nghiệp ở phương Nam, đã sáng tạo và bổ sung thêm cho “kho tàng tiếng Việt” như các từ: võ, san, nhơn, thới, bửu… và phổ biến gần 500 năm rồi. Do đó không thể nói “vũ, sơn, nhân, thái, bảo…” là đúng; hay “võ, san, nhơn, thới, bửu…” là sai. Và cũng không thể nói “nhơn”, “bửu” đúng còn “nhân” và “bảo” là sai. Và ngược lại.

Các từ ngữ này sẽ cùng tồn tại và đó là sự đa dạng, làm phong phú thêm cho ngôn ngữ. Càng thêm yêu quý thì càng phải trân trọng và giữ gìn vẻ đẹρ, trong sáng của tiếng Việt.

Cái hay của tiếng Việt (đa số là thuần Việt) là sự hoán đảo những tiếng ghép (từ đôi). Có khi sự hoán đảo vẫn giữ nguyên nghĩa như “tay chân và chân tay, con cháu và cháu con, xa gần và gần xa, tranh đấu và đấu tranh, hư thực và thực hư…” Có khi sự hoán đảo làm đổi nghĩa của từ ghép đó; ví dụ: “công chúa và chúa công, tử đệ và đệ tử, con sông và sông con, sĩ tử và tử sĩ”… Có khi sự hoán đảo làm tăng nghĩa của từ chính, như “đẹp quá và quá đẹp, hay quá và quá hay…” Nhưng lắm khi không thể hoán đảo được, như các chữ “chiến tranh và tranh chiến, đạo đức và đức đạo, đất nước và nước đất…”

Bất cứ một dân tộc nào nếu đã hình thành một nền văn học (của riêng mình), đều có hai loại văn chương: bác học và bình dân. Ngôn ngữ cũng có ngôn ngữ hàn lâm (trí thức) và ngôn ngữ đường phố (dân gian). Trong ngôn ngữ dân gian (thuần Việt), đã kết hợp được từ đôi “tình Bắc duyên Nam” rất tài tình, linh hoạt, đậm tính dân tộc, cùng cội nguồn Việt.

Theo thời gian, tình Nam duyên Bắc mới bền mới vững.

*

Bắc                              Nam                            Từ đôi (từ ghép)

ảnh                              hình                             hình ảnh.

bẩn                              dơ                                dơ bẩn.

bảo kỳ                         kêu cọ                          kỳ cọ.

buồn nôn!                    muốn ói!                      nôn ói.

cứ véo!                        ngắt đi!                        véo ngắt.

bày                              trưng                           trưng bày.

bê sô (nước)                xách thùng (nước)       bê xách, sô thùng.

biếng                           lười                              lười biếng, biếng lười.

bổ                                xẻ                                bổ xẻ.

bơi                               lội                                bơi lội.

buồn                            rầu                               buồn rầu.

cái ô                            dù                                ô dù.

cái (cây) bút                cây viết                        bút viết.

cạn                               kiệt                              cạn kiệt.

cáo ốm                        khai bệnh                    ốm bệnh.

cao to                           lớn                               cao lớn

cậy                               nhờ                              nhờ cậy, cậy nhờ.

chậm                           trễ                                chậm trễ.

chán                             ngán                            chán ngán.

chăn                             mền                             chăn mền.

chặt                             đốn                              đốn chặt.

chậu                             thau                             thau chậu

chích                            tiêm                             tiêm chích.

chiều (lòng)                 cưng                            cưng chiều.

chờ                              đợi                               chờ đợi, đợi chờ.

chọc                             ghẹo                            chọc ghẹo.

chọn                            lựa                               chọn lựa, lựa chọn.

rủa                               chửi                             chửi rủa.

cố                                gắng                            cố gắng.

cỗi                               già (dặn)                      già cỗi.

dại                               khờ                              dại khờ, khờ dại.

đâm                             lụi                                đâm lụi.

dạy                              bảo                              dạy bảo.

đe                                dọa                              đe dọa.

đe dọa                         bắt nạt                         dọa nạt.

điếm                            đĩ                                 đĩ điếm.

điên                             khùng                          khùng điên, điên khùng.

dỗ                                dụ                                dụ dỗ.

đổi                               thay                             thay đổi, đổi thay.

dọn                              dẹp                              dọn dẹp.

đón, đưa                      rước                             đưa rước, rước đưa.

dư                                thừa                             dư thừa.

đùa (giỡn)                    (giỡn) chơi                  đùa chơi, chơi đùa.

đuổi                             rượt                             rượt đuổi, đuổi rượt.

duyên (tình)                 tình (duyên)                 tình duyên, duyên tình.

gạt                               lừa                               lừa gạt.

gầy                              ốm                               ốm gầy, gầy ốm.

ghê                              sợ                                ghê sợ.

giành                           giật                              giành giật.

giúp                             đỡ                                giúp đỡ.

gọi: lọ                          kêu: chai                      chai lọ, lọ chai.

hài lòng                       ưng ghê                       ưng lòng.

hãi quá                         sợ ghê                          sợ hãi, ghê quá.

ham                             muốn                           ham muốn.

ham (làm, chơi…)       thích (làm, chơi…)      ham thích.

hao (mòn)                    hư                                hư hao.

hấp tấp vặt ngô           nhanh nhanh bẻ bắp    bắp ngô, ngô bắp.

hen (bệnh)                   suyễn                           hen suyễn

hèn (sợ)                       nhát                             hèn nhát, nhát hèn.

hoa                              bông, huê                    bông hoa.

hoảng                          sợ                                hoảng sợ.

hỏng                            hư                                hư hỏng.

hung (ác)                     dữ (tợn)                       hung dữ.

kềnh (càng)                 to (lớn)                        to kềnh.

mắng                           chửi                             mắng chửi, chửi mắng.

khinh                           khi                               khinh khi.

khỏe                            mạnh                           khỏe mạnh, mạnh khỏe.

kiện                             thưa                             kiện thưa, thưa kiện.

kỳ                                lạ                                 kỳ lạ, lạ kỳ.

la                                 rầy                               rầy la, la rầy.

lãi                                lời                                lời lãi.

làm dáng                     điệu (bộ)                      dáng điệu.

làm thuê                      làm mướn                    thuê mướn, mướn thuê.

lọ                                 chai                              chai lọ.

lười                              làm biếng                    lười biếng.

màn                             mùng                           mùng màn.

mắng                           rủa, chửi, la,                la mắng.

mang thai                    có chửa, có bầu           có thai, mang bầu.

mau                             lẹ                                 mau lẹ.

mê phiếm                    thích đùa                     mê thích.

mối (duyên)                 (làm) mai                     mối mai, mai mối.

mồm                            miệng                          miệng mồm, miệng mồm.

mù                               đui                               đui mù, mù đui.

muộn                           trễ                                trễ muộn.

muốn (việc gì)             đòi (việc gì)                 đòi muốn.

nạo bằng gươm           thọt bằng kiếm            gươm kiếm.

ngã                              té                                 té ngã.

ngăn chặn                    ngăn ngừa                   ngừa chặn.

ngất                             xỉu                               ngất xỉu.

ngày giỗ                      ngày kỵ                       kỵ giỗ.

ngó                              dòm                             dòm ngó.

ngõ, ngách                  hẻm                             ngõ hẻm.

nhà tù                          khám (đường)             vào khám, ra tù.

nhanh                          lẹ                                 nhanh lẹ.

nhặt                             lượm                            lượm nhặt.

nhìn                             ngó                              ngó nhìn.

nóng (lòng)                  nôn                              nôn nóng.

ô                                  dù                                ô dù: che chở (hành vi).

phá                              quậy                            quậy phá.

phí                               uổng                            uổng phí.

phố                              đường                          đường phố.

phòng                          ngừa                            phòng ngừa, phòng ngừa.

quá dại, dại quá          ngu ghê                       ngu dại, dại ngu.

quở gầy                       than ốm                       gầy ốm.

rảnh                             rỗi                                rảnh rỗi, rỗi rảnh.

rét (thời tiết)                lạnh                             rét lạnh.

rớt                               rơi                                rơi rớt.

sáng                             tỏ                                 sáng tỏ.

sáng (buổi)                  sớm (buổi)                   sáng sớm.

say                               xỉn                               say xỉn, xỉn say.

sửa                               chữa                            sửa chữa.

tập                               dượt                            tập dượt.

tập bơi                         đi lội                            bơi lội.

tệ                                 tồi                                tồi tệ.

thế                               thay                             thay thế.

thi trượt                       thi rớt                          trượt rớt.

thìa                              muỗng                         thìa muỗng.

thích                            ưa, khoái                     ưa thích.

thích cứ vồ                  ưng là chụp                 ưng thích, vồ chụp.

thuê                             mướn                           thuê mướn, mướn thuê.

thương                         yêu                              thương yêu, yêu thương.

tìm                               kiếm                            tìm kiếm.

tránh                            né                                né tránh, tránh né.

trêu (ghẹo)                   giỡn, chọc                   trêu chọc, chọc ghẹo.

trông                            chờ                              trông chờ, chờ trông.

trông                            coi                               trông coi.

tuôn vào rương            bỏ vào hòm                 hòm rương.

tuyển                           mộ                               tuyển mộ.

vâng                            dạ                                vâng dạ, dạ vâng (gọi dạ, bảo vâng).

vay                              mượn                           vay mượn, mượn vay.

vì                                 tại                                tại vì.

vồ                                chụp                            vồ chụp.

vỡ                                bể                                vỡ bể.

vuốt (tường vi)            rờ (bông bụp)              rờ vuốt.

xin (yêu cầu)               kêu (thỉnh nguyện)      kêu xin.

xinh                             đẹp                              xinh đẹp, đẹp xinh.

xoè ô                            mở dù                          xòe mở; ô dù.

**

Hưởng ứng lời dạy của các bậc tiền bối: “…đóng góp thêm để có một bản hoàn chỉnh cho gia tài ngôn ngữ Việt Nam…” Với phương châm: khai phóng, khoa học và phát triển. Mọi người (chúng ta) cùng chung tay, góp sức vun trồng để tiếng Việt ngày càng trong sáng, giàu đẹp hơn. Hầu cùng sánh vai với các ngôn ngữ: Anh, Pháp, Hoa… trong tương lai. Không phụ lòng Ông Cha ta đã dày công gìn giữ và sáng tạo.

Ngày sinh nhật của Catherine Quach, Kỳ Thanh (biên soạn).