Chùa Thanh Mai thuộc xã Hoàng Hoa Thám, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Chùa xây dựng trên sườn núi Phật Tích, nay gọi là núi Tam Bảo. Trước chùa là núi Bái Vọng, nơi có phần mộ cụ Nguyễn Phi Khanh, thân phụ của anh hùng dân tộc, danh nhân văn hoá thế giới Nguyễn Trãi. 

Chùa xây dựng từ thế kỷ 13. Đây là một trong những trung tâm của Phật giáo Việt Nam, nơi trụ trì của Pháp Loa tôn giả - vị Tổ thứ hai của Thiền phái Trúc Lâm. Trải qua năm tháng mưa nắng, chiến tranh, chùa cổ đã  sụp đổ. Các cổ vật bị  mất và hư hại gần hết, chỉ còn lại Viên Thông Bảo Tháp xây dựng năm 1334 và 7 ngôi tháp mộ nhà sư, trong đó có tháp Phổ Quang xây dựng năm Chính Hoà 23 (1702), tháp Linh Quang xây dựng năm Chính Hoà 24 (1703). 

Hiện nay chùa đang được khôi phục từng phần trên nền móng của một số công trình lớn gồm: Tiền đường 7 gian, tam bảo 5 gian, 2 dãy hành lang, nhà tổ, nhà tăng. 

 Căn cứ theo tấm bia “Thanh Mai Viên Thông tháp bi” chúng ta được biết: Pháp Loa, tên là Đồng Kim Cương sinh ngày 7 tháng 5 năm Giáp Thân, niên hiệu Thiệu Bảo thứ 6 (1284) tại thôn Đồng Hoà, hương Cửu La, Nam Sách Giang, nay thuộc xã Ái Quốc, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương. Năm Hưng Long 13 (1304) nhân chuyến thăm hương Cửu La của Trần Nhân Tông, Đồng Kiên Cương đã ra bái yết. Nhân Tôn nhận ra Kiên Cương là con người có đạo nhãn, nghĩa là có khả năng tu hành đắc đạo. Ông cho Pháp Loa đi theo học đạo và đặt cho một cái tên mới: Hỷ Lai, nghĩa là người mang lại niềm vui. Hỷ Lai thông minh hiếu học, có nhiệt tâm với đạo phật, nên chỉ một năm sau, tại tăng viện Kỳ Lân (Chí Linh), ông được Điều Ngự đầu đà Trần Nhân Tông trao cho các bảo bối; Ngày 01 tháng giêng, năm Hưng Long 16 (1307), trao quyền thừa kế sự nghiệp của thiền phái Trúc Lâm. Từ đó, ông trở thành vị tổ thứ 2 của thiền phái này.Ngày mùng 5 tháng 2 năm Khai Hựu thứ 2 (1330) Pháp Loa đang giảng kinh tại thiền viện An Lạc thì đột nhiên mắc bệnh. Ngày 13, sư về thiền viện Quỳnh Lâm (Đông Triều) tĩnh dưỡng. Ngày 19, bệnh của ngài trở nên trầm trọng; thấy khó qua khỏi, Pháp Loa cho gọi Huyền Quang đến, trao cho những bảo bối mà 22 năm trước Trần Nhân Tôn trao cho ông như áo cà sa, kệ tả tâm… và dặn lại: “ Huyền Quang sẽ là người hộ trì và thừa kế”. Đêm mùng 3 tháng 3 năm Canh Ngọ (1330), Pháp Loa viên tịch tại Thiền viện Quỳnh Lâm,trụ thế 47 tuổi, 23 tuổi đạo. Theo di chúc của nhà sư, xá lỵ của Người được đặt trong Viên Thông Bảo Tháp sau chùa Thanh Mai.. Thượng Hoàng Minh Tông ngự bút đặc phong là Tịnh Trí Tôn Giả và đặt tên tháp là Viên Thông. Năm 1978 nhân dân địa phương đã góp sức cùng tăng ni phật tử cả nước phục dựng lại ngôi chùa Thanh Mai. 

Cuộc đời của Quốc sư không dài, nhưng đã làm nên sư nghiệp lớn, là một tấm gương về: xiển dương đạo pháp và phục vụ nhân sinh. Đến nay chùa vẫn còn lưu giữ được Tháp tổ (Viên thông bảo tháp). Năm 1992, chùa Thanh Mai được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích lịch sử Quốc gia. 

Cuộc đời Pháp Loa Ngài đã đào tạo một thế hệ học trò xuất sắc hơn 30 người, nuôi dạy 15000 tăng ni, đúc trên 1300 pho tượng lớn nhỏ; Xây dựng hàng trăm chùa tháp, tiêu biểu là các trung tâm tôn giáo Yên Tử, Côn Sơn, Thanh Mai và Viện nghiên cứu Phật giáo Quỳnh Lâm. Những công tình này đều trở thành di sản văn hoá quý báu của dân tộc. Ông cho vẽ nhiều bộ tranh; bộ tranh tượng, khắc in bộ kinh Đại Tạng và giành nhiều thì giờ thuyết pháp, giảng kinh. Ông là người thừa kế, phát triển thiền phái Trúc Lâm lên đỉnh cao.

Cuộc đời của Quốc sư là một tấm gương về: xiển dương đạo pháp và phục vụ nhân sinh. Quốc sư viên tịch ngày 4 tháng 3 năm Canh Ngọ (1330), trụ thế 47 tuổi, 23 tuổi đạo. Thượng Hoàng Minh Tông ngự bút đặc phong là Tịnh Trí Tôn giả và đặt tên tháp là Viên Thông. Năm 1978 nhân dân địa phương đã góp sức cùng tăng ni phật tử cả nước phục dựng lại ngôi chùa Thanh Mai.

Lễ hội truyền thống chùa Thanh Mai diễn ra vào ngày mất của Pháp Loa, trong 3 ngày, từ 19 đến 21/04/2015 (1 đến 03/03/Ất Mùi), với nhiều nghi lễ như giảng kinh, chay đàn, mộc dục...