Trong khi các nền văn minh hiện đại mở rộng đến mọi lục địa ngoại trừ Nam Cực, hầu hết các học giả đều đặt những cái nôi sớm nhất của các nền văn minh - nói cách khác, nơi các nền văn minh xuất hiện lần đầu - ở Iraq ngày nay, Ai Cập, Ấn Độ, Trung Quốc, Peru và Mexico, bắt đầu từ khoảng 4.000 đến 3.000 năm trước Công Nguyên.
Tác giả Amanda Podany, Giáo sư lịch sử danh dự tại Đại học Bách khoa Bang California cho biết: “Rất nhiều chi tiết của cuộc sống hiện đại, không chỉ ở Trung Đông và phương Tây, mà trên khắp thế giới, đều có nguồn gốc từ các nền văn hóa cổ đại hàng nghìn năm trước
Lưỡng Hà - năm 4000 - 3500 trước Công Nguyên
Nền văn minh Lưỡng Hà. Ảnh: HIstory.
Có nghĩa là “giữa hai con sông” trong tiếng Hy Lạp, Lưỡng Hà (nằm ở Iraq, Kuwait và Syria ngày nay) được coi là nơi khai sinh ra nền văn minh.
Nền văn hóa lớn lên giữa hai con sông Tigris và Euphrates được ghi nhận vì những tiến bộ quan trọng trong việc đọc viết, thiên văn học, nông nghiệp, luật pháp, thiên văn học, toán học, kiến trúc và hơn thế nữa, mặc dù chiến tranh gần như liên miên. Lưỡng Hà cũng là nơi có các thành phố đô thị đầu tiên trên thế giới, bao gồm Babylon, Ashur và Akkad.
Kenneth Harl, Giáo sư danh dự về lịch sử tại Đại học Tulane, cho biết: “Lưỡng Hà là nền văn minh thành thị sớm nhất trên thế giới - và người Sumer, những người đã thành lập nền văn minh, đã thiết lập các quy tắc cơ bản”.
Hệ thống chữ viết hình nêm, được sử dụng để thiết lập Bộ luật Hammurabi, là một trong những tiến bộ nổi tiếng nhất của Lưỡng Hà. Họ cũng tạo ra hệ thống số 60 cơ bản, dẫn đến vòng 60 giây, giờ 60 phút và vòng tròn 360 độ. Và chính thiên văn học Babylon lần đầu tiên chia năm thành 12 thời kỳ được đặt tên theo các chòm sao - những gì người Hy Lạp sau này phát triển thành cung hoàng đạo.
Ai Cập cổ đại - năm 3100 trước Công Nguyên
Nền văn minh Ai Cập cổ đại. Ảnh: History.
Có lẽ được lãng mạn hóa nhất trong các nền văn minh trong quá khứ, Ai Cập cổ đại đứng như một trong những đế chế hùng mạnh nhất lịch sử trong hơn 3.000 năm.
Nằm dọc theo dòng sông Nile màu mỡ và có thời kéo dài từ Syria đến Sudan ngày nay, nền văn minh này được biết đến nhiều nhất với các kim tự tháp, lăng mộ và phong tục ướp xác để chuẩn bị cho thế giới bên kia.
Việc sử dụng lao động của Ai Cập để thực hiện các dự án kiến trúc - chẳng hạn như kim tự tháp - là vô song. Khả năng tích lũy 100.000 người để lắp ráp kim tự tháp vĩ đại vào năm 2600 trước Công nguyên là điều không thể sánh được.
Người Ai Cập cũng tỏ ra rất giỏi trong lĩnh vực nông nghiệp và y học. Và họ cũng đã phát triển các truyền thống điêu khắc và hội họa tinh tế.
Người Ai Cập cổ đại cũng để lại một di sản về hệ thống chữ viết và toán học đồ sộ. Khối lập phương, một thước đo chiều dài gần bằng sải tay, là chìa khóa để thiết kế các kim tự tháp và các công trình kiến trúc khác.
Họ đã phát triển lịch ngày 24 giờ và lịch 356 ngày trong thời gian này. Và họ đã thiết lập hệ thống chữ viết tượng hình, tiếp theo là hệ thống chữ tượng hình sử dụng mực trên giấy cói. Nền văn minh đã kết thúc vào năm 332 trước Công Nguyên khi Ai Cập bị chinh phục bởi Alexander Đại đế.
Ấn Độ cổ đại - năm 3300 trước Công Nguyên
Nền văn minh Ấn Độ cổ đại. Ảnh: History.
Ở Ấn Độ cổ đại, nơi Ấn Độ giáo được thành lập, tôn giáo rất quan trọng, cùng với những truyền thống văn học tuyệt vời và kiến trúc đáng kinh ngạc. Upanishad, hay các văn bản Hindu thiêng liêng, bao gồm các ý tưởng về luân hồi và hệ thống đẳng cấp dựa trên quyền bẩm sinh, cả hai đều đã tồn tại cho đến thời hiện đại.
Không giống như các nền văn minh cổ đại khác, nền văn minh Thung lũng sông Indus, được xây dựng ở Thung lũng sông Indus (Ấn Độ, Afghanistan và Pakistan ngày nay) dường như không bị chiến tranh tàn phá. Thay vào đó, các nhà sử học và khảo cổ học chỉ ra quy hoạch thành phố phức tạp, có tổ chức, hoàn chỉnh với những ngôi nhà bằng gạch nung đồng nhất, cấu trúc dạng lưới và hệ thống thoát nước, nước thải và cấp nước.
Sự sụp đổ của Thung lũng Indus, vào khoảng năm 1700 trước Công Nguyên, thường được cho là do sự di cư được thúc đẩy bởi biến đổi khí hậu hoặc vận động kiến tạo có thể khiến sông Saraswati bị khô cạn. Những người khác đã viện dẫn một trận lụt lớn.
Trung Quốc cổ đại - năm 2000 trước Công Nguyên
Nền văn minh Trung Quốc cổ đại. Ảnh: History.
Được bảo vệ bởi dãy núi Himalaya, Thái Bình Dương và sa mạc Gobi, và nằm giữa sông Hoàng Hà và sông Dương Tử, các nền văn minh Trung Quốc sớm nhất đã phát triển mạnh mẽ trong sự cô lập với quân xâm lược và những người ngoại quốc khác trong nhiều thế kỷ.
Để ngăn chặn đội quân Mông Cổ từ phía Bắc, họ đã xây dựng các rào cản được một số người coi là tiền thân của Vạn Lý Trường Thành ở Trung Quốc, được xây dựng muộn hơn vào năm 220 trước Công Nguyên.
Trung Quốc cổ đại được chia thành bốn triều đại - Hạ, Thương, Chu và Tần - Trung Quốc cổ đại được cai trị bởi sự kế vị của các hoàng đế. Nền văn minh này được ghi nhận là đã phát triển hệ thống thập phân, bàn tính và đồng hồ mặt trời, cũng như báo in, cho phép xuất bản và phân phối, vẫn còn phù hợp hơn 2.500 năm sau đó.
Giống như người Ai Cập, người Trung Quốc cổ đại đã có thể huy động dân số để xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng đồ sộ. Ví dụ, việc xây dựng kênh đào Grand Canal từ thế kỷ thứ 5, nối sông Hoàng Hà và sông Dương Tử, cho phép một lượng lớn quân sự và hàng hóa di chuyển trên khắp đất nước. Trung Quốc có lẽ là quốc gia tập trung thành công nhất trong lịch sử loài người.
Peru cổ đại - năm 1200 trước Công Nguyên
Nền văn minh Peru cổ đại. Ảnh: History.
Peru từng là cái nôi của nền văn minh cho một số nền văn hóa, bao gồm Chavín, Paracas, Nazca, Huari, Moche và Inca. Các nhà khảo cổ đã khai quật được bằng chứng về luyện kim, gốm sứ và các hoạt động y tế và nông nghiệp tiên tiến.
Nền văn minh đạt đến đỉnh cao với Đế chế Inca vĩ đại , trải dài từ Colombia ngày nay đến Chile và được chú ý với thành phố Andean Machu Picchu, với mạng lưới đô thị phức tạp.
Người Inca không phát triển hệ thống chữ viết; thay vào đó họ sử dụng hình ảnh và biểu tượng. Nhưng họ đã sử dụng một hệ thống tính toán dựa trên nút thắt, xây dựng những con đường trải nhựa trên địa hình hiểm trở nối các thị trấn và khu định cư và tạo ra những đổi mới kiến trúc và nông nghiệp phức tạp.
Bệnh đậu mùa và các bệnh khác, du nhập vào Nam Mỹ, đã tàn phá các quần thể Inca, gây ra sự suy yếu bên trong, đã giúp cho cuộc chinh phục năm 1532 do Francisco Pizarro lãnh đạo.
Rất nhiều người dân đã bị bệnh tật mang đi - họ không có khả năng miễn dịch. Chính vì vậy, thay vì bản thân nhà nước suy yếu theo bất kỳ cách nào đáng kể, chính căn bệnh do bên ngoài đưa vào đã dẫn đến sự sụp đổ nền văn minh Inca ở Peru.
Mesoamerica cổ đại - năm 1200 trước Công Nguyên
Nền văn minh Mesoamerica cổ đại. Ảnh: History.
Các khu vực của Mexico và Trung Mỹ ngày nay đã từng là nơi cư trú của một số nền văn hóa bản địa, bắt đầu với người Olmec vào khoảng năm 1200 trước Công Nguyên, sau đó là người Zapotec, Maya, Toltec và cuối cùng là người Aztec.
Đất nông nghiệp màu mỡ đã dẫn đến những tiến bộ trong nông nghiệp, với ngô, đậu, vani, bơ, ớt, bí và bông trở thành những cây trồng quan trọng.
Những ngôi đền kiểu kim tự tháp, đồ gốm tinh xảo, tượng đài bằng đá, đồ trang sức bằng ngọc lam và các đồ mỹ nghệ khác đã được phát hiện. Các học giả tin rằng Zapotec đã phát triển hệ thống lịch và chữ viết đầu tiên của Mesoamerica, trong khi người Maya được ghi nhận vì những tiến bộ của họ trong toán học, chữ tượng hình, kiến trúc và thiên văn học.
Những người Aztec du mục đã thành lập Tenochtitlan (Thành phố Mexico ngày nay) vào năm 1325 trên các hòn đảo nhỏ ở Hồ Texcoco, và thành phố đã trở thành một thị trường buôn bán bùng nổ.
Người Aztec sử dụng lịch 365 ngày cùng với lịch nghi lễ 260 ngày, sử dụng hình thức viết ảnh và tạo ra các tác phẩm nghệ thuật bằng đất nung, lông vũ, tranh khảm và đá.
Cuộc xâm lược Tây Ban Nha năm 1519 do Hernán Cortéz lãnh đạo, được hỗ trợ bởi kẻ thù Mesoamerican của người Aztec, đã đưa nền văn minh Aztec kết thúc vào năm 1521.
Theo Mai Nguyễn/Đại đoàn kết
Hình ảnh thêm về 6 nền văn minh nhân loại lâu đời nhất
