Tứ Cú Kệ
Lê Huy Trứ
Tứ Cú là bốn câu hay còn gọi là bốn mệnh đề, dùng để diễn tả mọi sự, mọi việc trong thế giới trần ai đều là tương đối. Không nhất nguyên mà là bất nhất. Không nhị nguyên mà là bất nhị. Không tam nguyên mà là bất tam. Không tứ nguyên mà là bất tứ.
Tất cả tri kiến tư tưởng của nhân loại không ra ngoài bốn thể diễn tả này.
Tứ cú phân biệt (四句分別; S: catuṣkoṭika; J: shiku fumbet-su) tương ưng với bốn trường hợp của luận lý triết học ngày nay là:
1. Khẳng định; 2. Phủ định; 3. Chiết trung và 4. Hoài nghi (xem thêm Tứ liệu giản của Thiền sư Lâm Tế).
Chỉ bốn cách lý luận, đó là : 1. Có (有; hữu); 2. Không (無; vô); 3. Vừa có vừa không (亦有亦無; diệc hữu diệc vô), 4. Không phải có cũng không phải không (非有非無; phi hữu phi vô).
Thí dụ: Như tứ cú của vô thường là (1) thường, (2) vô thường, (3) cũng thường cũng vô thường, và (4) chẳng thường chẳng phải thường.
Theo ý kiến của dịch giả Kinh Kim Cang Chư Gia (Tam tạng Pháp Sư Cưu Ma La Thập dịch kinh và 53 nhà chú giải) thì, “Phật tổ thuyết kinh này trước sau là 14 lần nói về Tứ cú kệ, mà không chỉ ra cho đích xác, còn mỗi khi nói Tứ cú kệ đều có nói thọ trì, và trên có chữ nãi chí dưới có chữ đẳng.
Phải biết nghĩa chữ: thọ trì là tự mình dụng lực: Thọ lãnh trong lòng là thọ, ghi nhớ không quên là trì nãi chí cho đến, đẳng là cái bọn (số nhiều). Ấy là cái mật nghĩa của Ngài có ý muốn để cho chúng sinh tự mình tìm hiểu lấy mà thôi.”
Cố Hoà Thượng Duy Lực ghi chú trong bản dịch Kinh Kim Cang thì Tứ cú kệ cũng là Tứ cú. Chẳng lọt vào Tứ cú là thực hành theo Tứ cú kệ.
Hoà Thượng Thích Thanh Từ giảng “...người ứng dụng thọ trì 4 câu kinh Kim Cang là chẳng chấp tướng, như như bất động, hay vì người diễn nói cũng đều là bất thủ tướng, như như bất động...”
Như như bất động tức là Như Lai không từ đâu đến và không đi đâu.
Theo Cụ Đoàn Trung Còn, tứ cú kệ là “một bài kệ tóm lược trong bốn câu chứa đựng hết ý nghĩa đạo lý. Chư Phật chư Tổ thường dùng Tứ cú kệ truyền cho đệ tử hoặc để khai ngộ hay để phó chúc. Người hữu duyên nghe một Tứ cú kệ, có thể giác ngộ mà tu cho tới thành đạo.”
Trong Tập Trung Quán Luận Tụng (Madhyamaka-karikas) là tập luận giải chủ yếu và độc đáo nhất của Long Thụ. Trong tập luận này, có một câu (tiết 15.8) có thể xem là tiêu biểu nhất phản ảnh học thuyết Trung Quán được Học Giả và Triết Gia Phật Giáo Guy Bugault dịch:
"Tout est bien comme il semble, rien comme il semble. À la fois comme il semble et non comme il semble. Ni l'un ni l'autre. Tel est l'enseignement progressif (anuśāsana) des Bouddha." (Stances du Milieu par excellence, Guy Bugault, Gallimard, Paris, 2002)
Tôi liều lĩnh dịch từ tiếng Pháp ra tiếng Huế: Tất cả là tốt giống như rứa, không phải giống như rứa. Có lần giống như rứa và không giống như rứa. Không phải như ri cũng không phải như rứa. Đó là thuyết tuần tự nhi tiến của Phật.
Câu tiết 15.8 trên của Tập Trung Quán Luận Tụng được Guy Bugault dịch sang tiếng Pháp khá văn chương và triết lý tuy nhiên câu dịch dưới đây của Thiền Sư và Triết Gia Phật Giáo Stephen Batchelor dịch từ tiếng Tây Tạng sang tiếng Anh đơn giản và dễ hiểu hơn:
"Everything is real, not real; both real and not real; neither not real nor real: this is the teaching of the Buddha." (Verses from the Center, Stephen Batchelor, Sarpham College, 2000)
Tôi xin dịch sát nghĩa như sau: Tất cả đều thật; không thật; cả hai thật và cả không thật; không phải không thật cũng không phải thật: đây là lối dạy của Phật.
Hay, tất cả đều thật; đều láo; cả hai thật và láo cả hai; không phải láo cũng không phải thật: đây là lối dạy kỳ cục của Phật.
Theo tôi, Đức Phật dạy tứ cú kệ cho nhân sinh bởi vì bản tánh của con người là chấp vào tứ cú nên bị tứ cú ràng buột.
Đức Thế Tôn là y dược vương, Ngài chữa bệnh tâm lý cho chúng nhân sinh bệnh tưởng bằng thuốc trụ sinh tứ cú ảo.
Tôi “thấy,” làm gì có “cái vòng tứ cú” để lọt vào. Có ai trói buột đâu mà cần phải giải thoát?
Lê Huy Trứ
References
Lâu nay học đạo nhưng tôi vẫn chưa hiểu rõ Tứ Cú Kệ là gì. Xin quý quý thầy, quý cô, quý đạo hữu hoan hỷ cho tôi biết Tứ Cú là gì? "Tứ Cú" và "Tứ Cú Kệ" trong kinh Kim Cương là một hay khác. Tứ cú kệ trong kinh Kim Cương có phải là bài "Nhược dĩ sắc kiến ngã. Dĩ âm thanh cầu ngã. Thị nhân hành tà đạo. Bất năng kiến Như Lai" không ?
TRẢ LỜI:
Tứ Cú là bốn câu hay còn gọi là bốn mệnh đề, dùng để diễn tả mọi sự mọi việc trong thế giới tương đốị Tất cả tri kiến tư tưởng của nhân loại không ra ngoài bốn thể diễn tả nàỵ Đó là: (1) Có, (2) không, (3) cũng có cũng không, và (4) chẳng có chẳng không. Thí dụ như tứ cú của vô thường là (1) thường, (2) vô thường, (3) cũng thường cũng vô thường, và (4) chẳng thường chẳng phải thường.
Còn Tứ cú kệ, theo Cụ Đoàn Trung Còn, là “một bài kệ tóm lược trong bốn câu chứa đựng hết ý nghĩa đạo lý. Chư Phật chư Tổ thường dùng Tứ cú kệ truyền cho đệ tử hoặc để khai ngộ hay để phó chúc. Người hữu duyên nghe một Tứ cú kệ, có thể giác ngộ mà tu cho tới thành đạọ Thí dụ bốn câu kệ:
Chư ác mạc ác
Chúng thiện phụng hành
Tự tịnh kỳ ý
Thị chư Phật giáọ
Bốn câu kệ ấy tóm lược hết giáo lý của Phật.” (Tự Điển Phật Học Quyển 3)
Tuy nhiên, theo Hoà Thượng Duy Lực ghi chú trong bản dịch Kinh Kim Cang thì Tứ cú kệ cũng là Tứ cú. Chẳng lọt vào Tứ cú là thực hành theo Tứ cú kệ
Tứ Cú Kệ:
Có là cú thứ nhất,
Không là cú thứ nhì,
Cũng có cũng không là cú thứ ba,
Chẳng có chẳng không là cú thứ tư
Chẳng lọt vào tứ cú là thực hành theo tứ cú kệ. (Ghi chú hết)
http://www.thuvienhoasen.org/u-kkimcang-01.htm
Và Hoà Thượng Thanh Từ giảng “..người ứng dụng thọ trì 4 câu kinh Kim Cang là chẳng chấp tướng, như như bất động, hay vì người diễn nói cũng đều là bất thủ tướng, như như bất động...” Như như bất động là gì? tức là Như Laị không từ đâu đến và không đi đâụ..” http://www.thuvienhoasen.org/u-kcgg32.htm (Kinh Kim Cang Chư Gia giảng: “Như như bất động là người học đạo, nếu tự nói mình biết đặng, tỏ ngộ đặng, giải thoát đặng, hiểu như thế thì có động tâm, tức phải sanh diệt. Bằng không tâm ấy thì cả thảy pháp đều chẳng động. Chẳng động thì trong ngoài đều như, cho nên nói: “như như bất động”.)
Theo ý kiến của dịch giả Kinh Kim Cang Chư Gia (Tam tạng Pháp Sư Cưu Ma la Thập dịch kinh và 53 nhà chú giải) thì: “Phật tổ thuyết kinh này trước sau là 14 lần nói về Tứ cú kệ mà không chỉ ra cho đích xác còn mỗi khi nói Tứ cú kệ đều có nói thọ trì và trên có chữ nãi chí dưới có chữ đẳng.
Phải biết nghĩa chữ: thọ trì là tự mình dụng lực: Thọ lãnh trong lòng là thọ, ghi nhớ không quên là trì nãi chí cho đến, đẳng là cái bọn (số nhiều). Ấy là cái mật nghĩa của Ngài có ý muốn để cho chúng sinh tự mình tìm hiểu lấy mà thôị
Mật nghĩa ví cũng như câu xai bài đố nếu nói rõ ra thì chẳng những là hết cả cái mật ý của nó mà lại làm cho mất hết một phần chú ý của độc giả nữạ
Ngài thương cả thảy chúng sinh như mẹ thương con nên trong bốn mươi mấy năm thuyết pháp ba trăm ngoài độ mỗi mỗi đều chỉ dạy cặn kẽ đinh ninh mà còn không tiếc huống chi là Tứ cú kệ. Sở dĩ chẳng nói ra là nguyên nhân ấỵ
Chúng tôi đã đọc kinh Kim Cang lẽ cố nhiên dầu chưa thấu lý ráo rốt cũng có lẽ hiểu đặng một ít phần, nhưng chúng tôi là con nhà Phật nên thể theo ý của Phật không dám chỉ rõ rạ Tuy vậy mà cũng ráng thỏ thẻ đôi lời là giải nghĩa chữ: Thọ trì, nãi chí và đẳng đó, đặng cho lộ cái tiêu tức mối mang của Tứ cú kệ một chút đó thôị
Vậy thì người học đạo phải dụng tâm lực xét cần nghiên cứu cho thấu đáo nghĩa lý của bộ kinh này hẳn thấy Tứ cú kệ hiện tướng rõ ràng trước mặt.” (trang 392)
Cũng trong Kinh Kim Cang Chư Gia, Nhan Bính giải như sau: “Tứ Cú Kệ là nhãn mục của bộ kinh nầy, tuy chú giải đã mấy trăm tay, nhưng chưa có ai chỉ rõ chỗ căn cước (hạ lạc) đặng. Phần nhiều không tự hiểu Tứ cú kệ của mình, chỉ bo bo tìm tòi trong kinh sách. Dầu cho tìm đặng đi nữa, cũng là câu chết trong kinh, chớ đâu phải là câu sống? Câu sống là <
Bằng đem bảy báu bao nhiêu mà bố thí, cũng chẳng bằng phát tâm Bồ đề, thọ trì Tứ cú kệ của mình, rồi vì người mà thuyết pháp, khiến cho hết thảy chúng sinh đều đặng thấy tánh thành Phật, thì phước này hơn phước kiạ...” (trang 398)
BBT TVHS (Tịnh Thuỷ)
TRẢ LỜI : Tứ cú là một vấn đề rất quan trọng đối với luận lý biện biệt của Phật giáo nên không thể nói vắn tắt quá được. Tuy nhiên, chúng tôi cũng cố gắng tóm gọn vấn đề để ông dễ theo dõị Tứ cú là hình thức phân loại chư pháp (vạn hữu) còn gọi là "Tứ pháp cú", tiếng Phạn là càtuskotica, tức lấy một tiêu chuẩn là A, hoặc hai tiêu chuẩn là A và B mà đem chư pháp phân ra làm 4 loại, tức "Tứ cú" .
Đệ nhất cú : là A (tức phi phi A), tức "chẳng phải chẳng là A"
Đệ nhị cú : phi A (không phải là A)
Đệ tam cú : diệc A diệc phi A (là "A" mà cũng là "chẳng phải A")
Đệ tứ cú : "Diệc phi A, diệc phi phi A"("cũng không phải A" mà "cũng không phải không là A") .
Thường thì "phi A" tức "B" nhưng trong mọi trường hợp, "A" và "phi A" đều có sự bao hàm quan hệ lẫn nhaụ Đối với vấn đề "có" và "không" mà nói thì tứ cú gồm có Hữu (có), Vô (không), Diệc hữu diệc vô (cũng là có mà cũng là không), Phi hữu phi vô (chẳng có mà cũng chẳng không) gọi là "Hữu -Vô tứ cú" .
Trong kinh luận thường thấy hình thức tứ cú pháp để giải thích các loại nghĩa lý, như phẩm Vô sanh tứ cú ở quyển nhất Trung luận chủ trương "Bất tự sanh, Bất tha sanh, Bất cộng sanh, Bất vô nhân sanh". Thiên Aùp ly tứ cú ở quyển 25 -Câu Xá luận chủ trương"Aùp nhi phi ly, ly nhi phi áp, Diệc áp diệc ly, Phi áp phi ly". Thành Duy thức luận quyển nhất nêu "Nhất dị tứ cú" của ngoại đạo như sau :"Nhất, Dị, Diệc nhất diệc dị, phi nhất phi dị". Quyển 3 Pháp Hoa văn cú mục Quyển bảo tứ cú cho rằng "Quyền, Thật, Diệc quyền diệc thật, phi quyền phi thật". Ngoài ra đối với hữu và không, thường và vô thường, mình và người, sạch và dơ, đều có thể dùng phép Tứ cú để mà biện biệt .
Trong Tứ cú thì Đệ nhất cú là đơn thuần khẳng định gọi là "Đệ nhất đơn cú". Đệ nhị cú là đơn thuần phủ định gọi là "Đệ nhị đơn cú". Đệ tam cú là phức hiệp khẳng định gọi là "Đệ tam câu cú" hay "Song diệc cú". Đệ tứ cú là phức hiệp phủ định gọi là "Đệ tứ câu phi cú" hay "Song phi cú". Tuy nhiên chân lý của Phật giáo không dùng phép Tứ cú đó để nắm bắt lý luận vì Phật giáo chủ trương tất cả đều "Không", chẳng có gì để "Đắc"; cho nên quyển nhất sách Đại thừa huyền luận nói :"Lý chân đế xa rời"Tứ cú", "Bách phi". "Bách phi"là đối với mọi khái niệm "Hữu" "Vô" đều thêm chữ "Phi" để biểu thị ý phủ định. Điêù này có nghĩa chân lý của Phật giáo không cần, không nên lấy "Tứ cú" mà phân biệt, đồng thời cũng vượt khỏi ý niệm phủ định của Bách phi" .
Xin nói cho rõ thêm về Tứ cú -bách phị Tứ cú- bách phi là dụng ngữ "Chân không vô tướng bất khả đắc" để phá trừ tà kiến mê chấp đối đãi hữu -vô của chúng sinh . Đây là khái niệm hay dụng ngữ mà Tam luận tông và Thiền tông hay dùng để tiếp dẫn học nhân . Cái gọi là Tứ cú thông thường chỉ "Hữu, vô, diệc hữu diệc vô, phi hữu phi vô" hoặc chỉ "khẳng định, phủ định, bộ phận khẳng định bộ phận phủ định, cả hai đều phủ định" để phán đoán mọi luận nghị mà trong thiền lâm thường là chỉ phép Tứ liệu giản của Ngài Lâm Tế Nghĩa Huyền :"Đoạt nhân bất đoạt cảnh, đoạt cảnh bất đoạt nhân, nhân cảnh cộng đoạt, nhân cảnh cộng bất đoạt". Ngoài ra sách Duy Ma kinh Huyền sớ cho rằng thuyết Tứ cú có hàng chục loại, còn Bách Phi chỉ hàng trăm loại phủ định. Kinh Bắc Bổ Đại Niết bàn, quyển 21 mới nói biết bao phủ định về Niết bàn của Như Lai là phi hữu, phi vô, phi hữu vi, phi vô vi, phi hữu lậu, phi vô lậu, cho đến phi quá khứ, phi vị lai và cả phi hiện tạị Cho nên phải thấy rằng "Tứ cú - bách phi" chỉ dựa cơ sở trên lập trường của phán đoán và nghị luận mà thiết lập khái niệm giả danh, nhưng tông chỉ chí cực của Phật giáo lại vượt cả lên trên các khái niệm giả danh đó để mà đạt đến cảnh giới"ngôn vong, lự tuyệt". Cũng do đó mà thiền lâm mới lưu truyền câu danh ngôn "Ly tứ cú, tuyệt bách phi". Các công án lừng danh liên quan đến "Ly tứ cú, tuyệt bách phi" của Thiền tông truyền lưu đến ngày nay thật nhiều, và đó chính là kim chỉ nam của kẻ tham thiền, biện đạo vậy .
Còn "Tứ cú kệ" hoàn toàn khác với "Tứ cú" hay "Tứ cú pháp", bởi nó chỉ các thi kệ Phật giáo hình thành bằng bốn câu thợ Kệ tụng do sách Phật ghi chép phần nhiều gồm bốn câu, nhưng số chữ mỗi câu thì không nhất định. Tứ cú kệ thường hàm chứa yếu nghĩa kinh luận Phật giáo, cho nên trong kinh thường nói dùng Tứ cú kệ dạy người hoặc trì thọ tứ cú kệ, đều được công đức rất lớn, như phẩm Ứng hoá phi chân phân đệ tam thập nhị kinh Kim Cương viết :"Nhược hữu thiện nam tử, thiện nữ nhân, phát Bồ tát tâm giả, trì ư thử kinh, nãi chí tứ cú kệ đẳng, thọ trì độc tụng vi nhân diễn thuyết, kỳ phước thắng bi", hoặc ở quyển hai kinh Đại thừa bổn sanh tâm điạ quán viết :"Khuyên chư chúng sinh, cùng phát tâm này, lấy chân thật pháp ở tứ cú kệ, pháp thí cho người khiến họ hướng về Vô thượng chính đẳng Bồ đề, nên gọi là Chân thật Ba la mật đa". Như vậy, Tứ cú kệ không chỉ nhất thiết một bài kệ nào mà chỉ chung kinh điển nào Phật giáo cũng được, hay sâu hơn là hàm ý chỉ yếu lý Phật pháp .
(Nguyệt san Giác Ngộ số 41 -8/1999)
.jpg)
