Theo cuốn Ngọc phả quốc lục hiện còn lưu lại tại đền Y Sơn (xã Hòa Sơn, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang) do Hàn lâm viện Đông các đại học sĩ Nguyễn Bỉnh soạn vào năm 1572, Hùng Linh Công là cháu ruột Hùng Vương thứ VI.

Theo truyền thuyết và các tài liệu thư tịch cổ, đời Hùng Vương thứ VI, quan xứ Kinh Bắc là Hùng Nhạc hơn 60 tuổi, vợ ngoài 40 tuổi, vẫn chưa có con trai. Ngày đầu xuân, ông bà đi vãn cảnh trên dòng sông Như Nguyệt (sông Cầu), qua vùng núi thì trời tối. Họ vào đền Y Sơn nghỉ, lễ phật cầu phúc.

Đêm ấy xảy ra thần mộng, từ đó, phu nhân có thai. 12 tháng sau, nhằm vào ngày 12/10 năm Đinh Hợi, bà sinh ra con trai “tay chân mập mạp, hình dong tựa lân hổ, cốt cách tựa bách tùng”. Ông bà đặt tên là Hùng Linh Công.

Hùng Linh Công khôi ngô tuấn tú, văn võ song toàn, 15 tuổi đã cao 9 thước, hàm én, mắt phượng, mày ngài. Đôi vai có thể đỡ trăm cân đá rắn, lại tỏ ra là thiên tư hiểu biết, đức độ hơn người.

Một hôm, nhân lúc nhàn rỗi, vua gọi Linh Công vào triều để thử tài. Linh Công đối đáp trôi chảy, được vua xuống chỉ giao làm Bồ Thống.

Tương truyền, lúc bấy giờ, nhiều nơi thường có hổ dữ hại dân. Vua bèn sai Linh Công đem 500 binh mã vào nơi núi cao, rừng sâu để trừ diệt.

Khi quân của Linh Công đến giáp giới ngọn núi nào, hổ dữ nơi ấy đều gầm gào ra tự phục. Chỉ sau 5 tháng, tất cả hổ dữ đều bị bắt sống. Từ đó, nhà nhà được yên ổn. Vua phong cho Hùng Linh Công làm Thống quốc quân giám tả phụ, trông coi xứ Kinh Bắc.

Lúc bấy giờ, giặc Ân từ phương Bắc kéo sang xâm lược nước ta. Thế giặc rất mạnh, nhân dân nhiều vùng bị cướp phá, tướng sĩ triều đình hao tổn nhiều. Trước tình thế nguy nan, vua cho triệu Hùng Linh Công về triều. Linh Công tâu rằng “vua sai tới đó không dám từ nan. Đất này đánh thì khó, giữ thì dễ vì dựa vào mép sông”.

Vua liền ban cho Hùng Linh Công thanh kim đao và 3 vạn binh mã đi tiên phong cự chiến. Hùng Linh Công vâng lệnh, bái tạ trước bệ rồng, xuất quân đánh giặc. Khi đến đất Hiệp Hòa, vị tướng này còn chiêu mộ thêm hàng trăm dân khỏe mạnh. Linh Công trú quân tại đây, kiên trì giữ vững để bồi dưỡng binh sĩ trước khi xuất quân đánh trận.

Cũng theo truyền thuyết, sau khi Linh Công xuất binh, vua cho lập đàn tế trời đất. Ba ngày sau, gió mưa bỗng nổi đùng đùng, trời đất tối tăm, một ông già cao 9 thước xuất hiện. Vua kính mời vào phủ hỏi han việc chống giặc thế nào, ông lão nói “nếu cầu được bậc hiền tài thì giặc Ân sẽ bình được”.

Cho rằng đó là Lạc Long Quân xuống phù hộ cháu con, vua rất mừng, lệnh cho sứ giả đi cầu người tài trong thiên hạ. Cuối cùng, triều đình đã tìm được Phù Đổng Thiên vương Thánh Gióng.

Khi thấy Thánh Gióng đến, Hùng Linh Công liền xuất binh tiếp ứng. Đến chân núi, các đạo quân hợp binh đánh một trận lớn với giặc, đất trời mù mịt, giặc Ân tan vỡ, bỏ chạy tán loạn.

Đánh tan quân giặc, Thánh Gióng tới Sóc Sơn bỏ áo giáp lại, cưỡi ngựa bay về trời. Hùng Linh Công cũng lui quân về xã Hiệp Hòa.

Vào ngày 8/8, trời đổ mưa, chợt nghe ba tiếng sét lớn, binh sĩ, nhân dân hoảng hốt chạy ra xem thấy Hùng Linh Công cưỡi trên con hổ đen, tay cầm thanh Kim đao từ từ bay lên, đến đầu núi thì biến mất.

Nhân dân lập đền thờ cúng, đồng thời làm biểu tấu lên vua. Vua sai trăm quân đem sắc chỉ, mũ áo đến nơi làm lễ và truyền cho chúng dân tu sửa nơi đền miếu tế tự hương hỏa, lại sắc phong mỹ tự “Y Sơn linh tích đại vương”. Đồng thời, vua cho phép xã Hiệp Hòa được phụng tế, hàng năm sai trăm quan về tế lễ.

Đền Y Sơn được xây dựng dưới chân núi thuộc xã Hòa Sơn, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang, bao gồm đền Hạ, đền Thượng, giếng Tiên và chùa. Cả 3 nơi này đều gắn liền sự tích đức thánh Hùng Linh Công, được nhà nước cấp bằng công nhận di tích lịch sử - văn hóa năm 1994.

Trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm lịch sử, di tích lịch sử - văn hóa đền Y Sơn hiện còn lưu giữ nhiều hiện vật thần khí, tế khí quý hiếm gồm: 21 đạo sắc phong của các triều đại từ triều Hậu Lê, Tây Sơn đến triều Nguyễn, Lư hương thế kỷ thứ XV, quạt nan bằng ngà voi, voi đá, ngựa đá, hoành phi, câu đối cổ…

Hàng năm, vào rằm tháng giêng Âm lịch, nhân dân trong vùng tổ chức lễ hội gọi là Tích hội thánh mẫu phu nhân. Ba năm một lần, hội lại được tổ chức với quy mô lớn, diễn ra từ ngày 15-17 tháng giêng Âm lịch.