Tuy hầu hết sự sụp đổ và biến mất của chúng đều được ghi chép trong sách vở, nhưng một số vẫn bị bỏ sót hoặc không được nhắc đến trong tư liệu lịch sử. Ví dụ như 10 nền văn minh dưới đây. Tư liệu về chúng rất hạn chế nên tất cả những gì chúng ta có thể làm là phỏng đoán đơn thuần. Tuy vậy việc tham khảo các giả thuyết về sự biến mất của chúng được các nhà sử học đưa ra vẫn luôn là một điều thú vị.
Thung lũng Indus nằm ở lãnh thổ Pakistan ngày nay và khu vực phía tây Ấn Đô. Nó được kiến lập vào khoảng năm 7.000 TCN. Không có nhiều thông tin về nhóm người này bởi ngôn ngữ của họ chưa thể được giải mã. Tuy nhiên, chúng ta biết rằng họ đã dựng lập nên hàng trăm thị trấn nhỏ được trang bị hệ thống ống nước phức tạp. Người ta tin rằng họ có một chính phủ thống nhất và các nhóm quân sự có tổ chức.
Họ đã đi đâu? Hai giả thuyết được đưa ra: sự biến đổi khí hậu buộc họ rời thành phố hay những người Aryan đã xâm lược vùng đất này vào khoảng năm 1500 TCN.
Nền văn minh Anasazi (của tộc người Pueblo cổ đại) tập trung tại khu vực “Ngã tư” (Four Corners) của vùng Đông Nam Hoa Kỳ, tại đường giao nhau giữa bốn tiểu bang Utah, Arizona, New Mexico và Colorado. Bộ tộc này bao gồm rất nhiều thợ săn sinh sống trong những ngôi nhà pit (một kiểu nhà lún một phần xuống mặt đất, có mái che). Sau này họ chuyển sang làm nông nghiệp, gieo trồng ngô, đậu, và bí. Họ nổi tiếng với kỹ thuật đan giỏ và chế tác gốm tuyệt vời.
Họ đã đi đâu?
Cho đến nay, lý do người Anasazi phải từ bỏ quê hương vẫn còn là một ẩn đó. Tình trạng bùng nổ dân số và các điều kiện trồng trọt bất lợi đã buộc họ di cư đến thung lũng Rio Grande.
Theo thần thoại Hy Lạp, Minoa là nơi sinh của Cretan Bull và con trai, Minotaur. Minoan thường được cho là nền văn minh đầu tiên được ghi chép ở Châu Âu. Họ có trình độ nghệ thuật sâu sắc, thậm chí đã phát triển được một loại chữ tượng hình.
Họ đã đi đâu?
Đến nay nguyên nhân về sự biến mất của nền văn minh Minoa vẫn còn gây tranh cãi. Đó có thể là một vụ phun trào núi lửa trên đảo Thera hoặc cuộc xâm lược bởi người Mycenaean.
Cư trú ở khu vực trung tâm Bắc Mỹ vào khoảng 10.000 năm TCN, bộ lạc Clovis là một nhóm người tiền sử sống nhờ vào việc săn bắt. Họ thậm chí đã tạo ra mẫu thiết kế mũi tên đặc thù cho riêng bộ lạc mình. Người ta tin rằng họ di cư từ Siberia đến Alaska trong kỷ băng hà.
Họ đã đi đâu?
Nguyên nhân sự biến mất của bộ lạc Clovis được cho có liên quan đến sự tuyệt chủng của loài voi ma mút. Hoạt động săn bắn gia tăng đã làm cạn kiệt nguồn thức ăn của họ. Một sao chổi cũng được cho là đã rơi xuống gần đó, góp phần tàn phá hơn nữa các nguồn tài nguyên thiên nhiên.
Nền văn minh bí ẩn này phát triển mạnh vào giữa năm 5500 trước Công nguyên và năm 2750 trước Công nguyên với đặc trưng là làm gốm và một thói quen kỳ lạ là cứ sau 60 đến 80 năm lại đốt làng của mình.
Họ đã đi đâu?
Các ngôi làng sau đó được xây dựng lại trên đống tro tàn của ngôi làng cũ. Khoảng 3.000 địa điểm khảo cổ về Cucuteni – Trypillian đã được xác định.
Giống như nhiều nền văn minh khác, nền văn minh Cucuteni – Trypillian có thể đã bị xóa sổ bởi tình trạng biến đổi khí hậu, cụ thể là một trong những đợt hạn hán tồi tệ nhất trong lịch sử Châu Âu, mà họ lại chính là một cộng đồng nông nghiệp. Nhưng có giả thuyết khác cho rằng họ dần dần hòa lẫn với các nhóm dân tộc khác cho đến khi nền văn hóa riêng của họ biến mất.
Nền văn minh Olmec có niên đại từ khoảng 14000 năm trước Công nguyên tại miền nam Mexco. Đây là nền văn minh đầu tiên ở Tây bán cầu phát triển hệ thống chữ viết, và có thể đã phát minh ra cả la bàn và lịch Trung Mỹ. Họ là những người thợ thủ công tài năng và mỗi ngôi làng đều có những ngôi nhà thờ tinh xảo và tượng bằng đá. Mãi đến giữa thế kỷ 19 các nhà khảo cổ mới phát hiện ra sự tồn tại của nền văn minh này.
Họ đã đi đâu?
Sự biến mất của nó được cho là do những thay đổi môi trường gây ra bởi các vụ phun trào núi lửa, động đất hoặc có thể là do sự suy yếu về nông nghiệp.
Đế quốc Khmer, thuộc lãnh thổ Campuchia ngày nay, là một trong những đế quốc hùng mạnh nhất ở châu Á, lãnh thổ của họ từng bao gồm Thái Lan, Campuchia, Lào và miền nam Việt Nam. Họ đã xây dựng lên cố đố Angkor mà chúng ta thường thấy ngày nay. Đế chế này đã công nhận sự tồn tại của ba tôn giáo: Ấn Độ giáo, Phật giáo Đại thừa, và Phật giáo Tiểu thừa.
Họ đã đi đâu?
Các cuộc xâm chiếm của kẻ thù, tử vong do bệnh dịch hạch, các vấn đề về quản lý nguồn nước ảnh hưởng đến nông nghiệp và xung đột về quyền lực giữa các gia đình trong hoàng tộc có thể là nguyên nhân dẫn đến sự tàn lụi của đế chế này.
Mycenaeans là những người chinh phục vĩ đại, họ xâm chiếm nhiều thành phố lớn của Hy Lạp như Mycenae, Tiryns, Pylos, Athens, Thebes, Orchomenus, Iolkos và Knossos. Hải quân của Mycenaean được cho là hùng mạnh nhất trong khu vực.
Họ đã đi đâu?
Sự biến mất của họ được cho có liên quan đến cuộc nổi dậy giữa giai cấp nông dân và giai cấp cầm quyền. Chính biến đã dẫn đến sự sụp đổ của xã hội. Ngoài ra một cuộc xâm lăng của một tộc người phương Bắc cũng có thể là một nguyên nhân.
Đế chế Aksumite được cho là quê hương của Nữ hoàng Sheba. Nơi đây đã từng nổi tiếng về xuất khẩu ngà voi, vàng, và các sản phẩm nông nghiệp. Đế chế này cũng là nền văn minh đầu tiên ở châu Phi phát hành tiền xu, có bảng chữ cái riêng và xây dựng nên các bia tưởng niệm khổng lồ. Nhiều di chỉ quan trọng vẫn còn tồn tại ở một số khu vực hiện nay.
Họ đã đi đâu?
Về lý do biến mất, các nhà nghiên cứu cho rằng, sự cô lập thương mại và biến đổi khí hậu chính là nguyên nhân đã kết thúc nền văn minh này. Trong khi đó, theo những thần thoại địa phương, một nữ hoàng ngoại giáo mang tên Bani al-Hamwiyah đã xâm chiếm và xóa bỏ văn hoá Aksumite.
Nền văn minh Nabatean cổ đại ngụ tại miền Nam Jordan, Canaan và phía Bắc Arabia từ thế kỷ thứ 6 trước Công nguyên, khi mà những người du mục Nabatean nói tiếng Aramaic bắt đầu di cư khỏi Ả Rập.
Các di tích về họ được khắc vào các tảng sa thạch trên các ngọn núi của Jordan. Việc quản lý hệ thống phức tạp các đập nước, kênh rạch và hồ chứa đã giúp họ mở rộng và phát triển mạnh trong một khu vực sa mạc khô cằn. Nabatean cũng là một điểm dừng quan trọng trên một tuyến thương mại phức tạp cho lụa, gia vị, kim loại quý, đá quý, hương và dược phẩm. Mỗi công dân là một thành viên xã hội và chế độ nô lệ là không tồn tại.
Họ đã bị xâm lược bởi những người La Mã vào năm 65 trước Công nguyên và mất quyền làm chủ đất nước vào năm 106 sau Công nguyên. Sau đó, đổi tên thành vương quốc Arabia Petrea.
Họ đã đi đâu?
Vào khoảng thế kỷ thứ 4 sau Công nguyên, người Nabateans đã rời bỏ Petra mà cho đến nay vẫn chưa tìm được lý do chính xác khiến họ ra đi. Người ta tin rằng, sau nhiều thế kỷ bị người nước ngoài cầm quyền, nền văn minh Nabatean đã bị tàn lụi do các nhóm nông dân người Hy Lạp cuối cùng đã chuyển đổi sang Thiên Chúa giáo trước khi đất đai của họ bị thu giữ hoàn toàn bởi những kẻ xâm lược người Ả Rập.
