Vài cảm nghĩ về: Chiết tự – sự sáng tạo của Ông Cha ta khi học chữ Hán - kỳ 2

Cô kia (女) đội nón (宀) chờ ai

Hay cô yên (安) phận đứng hoài thế cô.

Chân tiên (先) ai bỏ đâu rồi (儿)?

Sao thêm vào khẩu (口), bảo người nói ta (告).

Mễ (米) mà để giữa hai cung (弓),

Thì thành chữ chúc (粥), cháo dùng mà thôi.

Một người (人) đứng ở trên cao,

Một người đi trước đi sau một người.

– Chữ lập (立) đập chữ nhật (日), chữ nhật đập chữ thập (十).

– Chữ lập đập chữ viết (曰), chữ viết đập chữ thập.

Nghe đồn anh giỏi kinh thi,

Thập (十) trên khẩu (口) dưới chữ gì hỡi anh?

Thân khuyển (犭) mà muốn thành vương (王),

Thế gian một chữ ngông cuồng (狂) đó em.

Đất 土sao khéo ở trong cung 弓,

Ruộng 田thời hai mẫu, bờ chung ba bờ.

Con dê 羊cột ở gốc cây木,

Lạc mẹ xa bầy dáng vẻ buồn thiu.

Em vốn kẻ đa tình háo sắc (色),

Tính nết này không xấu mà được khen (丰).

Chữ thập xẻ nửa vất đi,

Miệng trên bốn lửa điểm ra tức thì.

Con khuyển mày nấp dưới hang,

Đột nhiên chạy đến sủa vang cái gì?

Khen cho thằng nhỏ (男) có tài,

Đầu đội cái mão đứng hoài trăm năm.

Con lợn này giỏi quá ta,

Nằm dưới mái nhà học sách tam thiên.

Nhà em kín cổng tường cao,

Một gian phòng giữa ba rào vây quanh.

Đất cứng mà cắm sào sâu,

Con lay chẳng nổi, cha bâu đầu vào.

Thiếp là con gái còn son,

Nếp hằng giữ vẹn ngặt con dựa kề.

Đất thì là đất bùn ao,

Ai cắm cây sào sao lại chẳng ngay.

Con ai mà đứng ở đây,

Đứng thì chẳng đứng, vịn ngay vào sào.

Ai đem bát bỏ làm chân,

Trên gieo ba chấm gạch phân hưng thì.

Nhân (亻) tựa mộc (木), mộc kề nhân.

Đố em biết được nên vần chữ chi?

Có tú mà chẳng có tài,

Cầm ngang ngọn giáo, đâm ngoài đít dê.

Tay nào che mắt mi cong,

Nhìn xa phương ấy chờ mong người về.

Ruộng sào treo tít ngọn cây,

Đố anh thầy khóa nói ngay chữ gì?

Chạy đâu tự vướng chân mình (己),

Khởi chưa tròn nét phải dừng bút thôi.

Thế gian cũng lắm sự hài,

Dưới cây (木) đốt lửa (灬) người tài ló ra！

Nhất (一) nhân (人) hiệp lại, thành đại (大) bên trên.

Khả (可) đành đứng dưới, mã (马) bên cận kề.

# 騎 pt

# kị.

– Hai người đứng giữa một cây,

Tao chẳng thấy mày, mày chẳng thấy tao.

– Hai người tựa gốc cây đa,

Quay đi ngoảnh lại hóa ra ba người.

林

字

lâm

tự

– Muốn cho nhị mộc (木) thành lâm.

– Trồng cây chi tử (子) tiếng tăm lâu ngày.

Đông môn (門) vô thảo bất thành lan (蘭).

(# Cửa phía Đông (東) không có cỏ không thành lan): thảo đầu 艸 (cỏ), ở dưới là chữ lan 闌 (ngăn chặn, muộn) gồm chữ môn 門 (cánh cửa), bên trong có chữ đông 東 (phương Đông).

thay đông 東 bằng giản 柬 .

蘭 pt = 兰 gt.

東 ≠ 柬

Con gái ngồi tựa gốc cây,

Đầu đội gạo trắng mơ xây nhà lầu.

Cỏ gì mà mọc trên xe,

Lúc đi, lúc đứng tiếng nghe thơm lừng.

– Đấm một đấm, hai tay ôm quàng

Thuyền chèo trên núi, thiếp hỏi chàng chữ chi ?

– Lại đây anh nói nhỏ em nì,

Ấy là chữ mật một khi rõ ràng.

木

林

森

mộc

lâm

sâm

Một mộc chỉ mới là cây,

Hai mộc ghép lại trồng cây gây rừng.

Thêm mộc ở phía lưng chừng,

Chữ sâm rậm rạp khu rừng âm u.

Con dê ăn cỏ đầu non,

Bị lửa cháy hết không còn chút đuôi.

闹

閒

náo

nhàn

Thị tại môn tiền náo.

Nguyệt tại môn hạ nhàn.

Đàn kêu tích tịch tình tang,

Ban đêm (夕) xem bói (卜) thế gian chuyện cười.

Chó nhà (犭) cùng với chó ta (犬) ,

Hai con nói chuyện (言) thì ra chữ gì?

Chó nhà cùng với chó ta,

Hai con nói chuyện dưới nhà thợ sơn (山).

Chữ đao mà để trên đầu,

Chữ tâm ở dưới nghĩa câu nhịn nhường.

– Nghiêng nghiêng bóng nguyệt (月) xế tà,

Trên lầu chó sủa (犬), canh gà điểm tư (灬)

– Đêm tàn nguyệt (月) xế về Tây,

Chó sủa (犬) canh chầy, trống lại điểm tư (灬).

Thân em là gái nửa chừng,

Không răng có miệng xin đừng đắn đo.

Hỡi anh cắp sách đi thi.

Ba xe chập lại chữ gì hỡi anh?

– Nhị mộc (木) hợp lại thành lâm (林),

Dưới thêm bộ hỏa (火) chữ phần đốt thiêu.

– Hai cây xích lại thành rừng,

Dưới thêm ngọn lửa phừng phừng cháy thiêu.

– Thôi rồi một cánh rừng tiêu,

Chữ phần mang nghĩa đốt thiêu đấy mà.

– Hạt thóc ( 、), hạt thóc (、), phẩy đuôi trê ( 冫),

Thập trên (十), nhất dưới (一), bẻ què lê (厶).

– Thuận theo dòng nước (氵) mà đi (去),

Giải tìm lạc hướng, phép (法) ghi nằm lòng.

Thằng tây (西) ở chốn thị (示) thành,

Thích chơi cổ phiếu (票) nên sành bán mua.

Thương em, anh muốn nên duyên,

Sợ e em có chữ thiên (天) trồi đầu.

Chữ “trung” giữ lấy làm đầu,

“Nhất” lòng gìn giữ một màu không phai.

Người sang-trọng, kẻ trang-đài,

Anh đồ, em hỏi hình-hài chữ chi?

Chữ hỏa (火) đứng cạnh chữ hòa (禾),

Thêm tâm (心) bên dưới chính là sầu thu.

Một vại mà kê hai chân,

Con dao cái cuốc để gần một bên.

– Lửa đốt dòng sông thế mới gay!

– Lửa cháy nóc nhà, tai (灾) họa đến.

Mái nhà là mái nhà tranh,

Sao ai đem lửa để dành dưới chân.

Chữ tai nay đã nên vần,

Ấy là nạn đến cũng phần số thôi.

Trâu già đi trước vẫy đuôi,

Nước văng ba giọt tẩy xuôi bụi trần.

Chữ vương đã chót trồi đầu,

Nguyệt kề bên dưới sắc màu xanh xanh.

Nước thêm ba giọt trong lành,

Không gian thoáng đãng tạo thành chữ thanh.

Chữ sự mà mất cái chân,

Thêm vào bộ nữ nên vần chữ thê.

– Mặt trời đã xế về chùa.

– Anh Nhật (日) đứng ở bên hông,

Thổ (土) trên thốn (寸) dưới phải không bác Thời!

Ông vua (王) mà mọc hai sừng,

Hai mươi (艹) cái miệng (口) xin đừng quên tôi.

Lấy trăng làm ghế vua ngồi,

Nói lời tốt đẹp thỉnh mời vua sang.

Nhĩ tâm khẩu bát bên hông,

Cùng nhau hợp lại chữ thông ấy mà.

– Chữ thương vốn thuộc bộ đầu,

Bát trên bát dưới vi rào vây quanh.

– Khẩu thời ở giữa tung hoành,

Bao nhiêu chữ ấy hợp thành chữ thương.

Con gái mà đứng éo le,

Chồng con chưa có kè kè mang thai.

– Một người lên núi tu tiên,

– Nhân sơn ghép lại chữ tiên tạo thành.

Nhị hình, nhất thể, tứ chi, bát đầu,

Tứ bát, nhất bát phi toàn ngưỡng lưu.

Con nhỏ còn cõng trên lưng,

Cháu nội về đến kính mừng tuổi ông.

– Hai người nối bước đuôi nhau,

Một người đi trước đi sau một người.

– Một người (人) đi trước, một người (人) theo sau,

Giữa là khoảng lặng, xôn xao tình đầu…

# 從 pt

# tùng.

Tường cao bốn bức tù lao,

Gió chẳng lọt vào, nhân mỏi mắt mong.

Ruộng kia ai cất lên cao,

Nửa vầng trăng khuyết, ba sao giữa trời (心).

Mái nhà một mái mà thôi,

Người đứng không ngồi vừa chẵn đủ trăm.

Hoàng hôn khuất núi chiều tà,

Cảm thương tuế nguyệt với ta vô tình!

Tựa cây (木) mỏi mắt (目) chờ mong

Người nơi xa ấy trong lòng (心) có hay?

– Đóng cọc liễn leo (阝), tả (左) trên nhục (月) dưới, giải bơi chèo.

– Bắc sào cho đỉa leo lên (阝),

Tả trên nguyệt dưới lênh đênh mái chèo.

Em là con gái đồng trinh

Chờ người tuổi tuất (戌) gá mình vô em.

Nhà tôi hăm mốt (廿) miệng ăn (口),

Núi Bắc (北) đã lở, đá lăn bốn hòn (灬).

– trên đường (đi, đời) có người hướng dẫn mình.

– lẽ phải thì ai cũng tuân phục.

– hệ thống tư tưởng, tôn giáo hoặc học thuật được nhiều người tham gia.

– mắt phải nhìn thấu suốt, hành động phải thẳng thắn với cái tâm không đổi (một lòng).

– điều tốt đẹp mà lòng mình đạt được nhờ sự tu dưỡng tâm tính. “Nghĩ suy chính chắn, hành động cương trực”: 想得正，行得直  tưởng đắc chính, hành đắc trực tức là德 đức.

– cổ ngữ: 德đức # 得 đắc.

– biển, đại dương;

– từng giọt nước tích tụ lại thì thành biển. Con người cũng phải làm tốt từ từng việc nhỏ, mới thành tựu được việc lớn.

– hoạn nạn, tai họa;

– một người không thể nhất tâm (một lòng) đối với công việc (với người khác), luôn đa nghi, ngờ vực; không thể coi là một người khỏe mạnh được?

– vội, bận.

– người vội, bận rộn thì sẽ quên mất cái tâm, phải tịnh tâm thì mới có thể an lạc.

bên trái bộ nhân亻, bên phải là bộ nhị二 : (số hai), là hướng lên (xưa).

nhân仁là hạt giống; là (hạt) mầm sống sẽ vươn lên thành cây.

– bên trái bộ nhân亻, bên phải là chữ nhu需: cần đến.

– chữ nhu需: bên trên là bộ vũ雨: mưa, bên dưới là bộ nhi而: mà, và (biểu trưng của bộ râu, sức lao động nam).

– hai yếu tố chính mà xã hội nông nghiệp xưa cần đến (nước và lao động).

– những tư tưởng, quan niệm sống cần phải có của con người (xưa).

– 儒 # 柔nhu: mềm mại, ôn hòa,

– nhu năng khắc cương 柔能克剛 mềm thắng được cứng.

– sợ hãi, e sợ;

– người mà đánh mất “cái tâm” thì sẽ sợ hãi.

– bên trên trái là nhĩ耳: tai; bên trên phải là khẩu口: cái miệng; bên dưới là chữ nhâm壬là trách nhiệm, tốt đẹp.

– bên trái là nhĩ耳: tai; với trình呈 là hiện lên, bày tỏ ra.

– tốt đẹp, hoàn hảo; có đức hạnh cao và thông hiểu sự lý. Là tấm gương sáng cho loài người (không phân biệt màu da, chủng tộc, tôn giáo…); cho mọi thế hệ noi theo mà học tập, tu thân.

– tùng nhĩ, trình thanh 从 耳, 呈 声 là biết lắng nghe, biết bày tỏ và thấu hiểu nỗi lòng của mọi người, tức là Thánh.